KIM VÂN KIỀU PHỔ NHẠC

BUSSY St. GEORGES, Pháp

ngày 12 tháng 04 năm 2009
 

Đỗ B́nh

 

 

Bussy Saint Georges cách Paris 25 Km về hướng đông, cạnh Disney Land. Đây là một thành phố mới kiến trúc tựa kiểu những dăy nhà trên đồi San Francico trông rất sang và đẹp. Thị trưởng thành phố là người rất thiện cảm với người Việt nam,  do sự ưu ái đó nên rất nhiều người Việt về đây cư ngụ. Đa số các sinh hoạt văn hóa, văn nghệ ở Paris đều quy tụ về thành phố này. Ngày chủ nhật 12 04 2009 vừa qua  nhạc viện Jean Sébastien Bach tại Bussy, một nhạc viện, lớn, duy nhất dạy đàn T́ Bà,  đàn Tranh Nhật Bản, Trung Hoa  và Việt Nam ... đă tổ chức chiều  sinh hoạt văn hóa chủ đề: Từ Thi Tập Đoạn Trường Tân Thanh của đại thi hào NGUYỄN DU  Đến Trường Ca của Quách Vĩnh Thiện. 

Hôm nay trời nắng đẹp, tiết trời ấm áp. Mới 14 giờ 30 hội trường đă đầy chật người, khoảng 160 người tham dự gồm đa số là trí thức văn nghệ sĩ và giới hâm mộ âm nhạc, đặc biệt có sự hiện diện của ông Huges Rondeau thị trưởng thành phố và ông Dominique Daucet giám đốc nhạc viện.

Trong bầu không khí trang nghiêm, thân mật, mở  đầu chương tŕnh  MC Nguyễn Trịnh Nghĩa,( chủ tịch Hội Bussy Sài G̣n), và MC Thanh Vân, (nhà văn, cựu xướng ngôn viên đài Cần Thơ trước năm 1975). Bằng ngôn ngữ Việt Pháp rất duyên dáng: “Kính thưa quí vị quan khách. Hôm nay chúng tôi, thay mặt ban tổ chức, rất hân hạnh và hân hoan đón tiếp quí vị nơi đây, nhân dịp buổi ra mắt toàn bộ 7 CD phổ nhạc từ tác phẩm Đoạn Trường Tân Thanh của đại thi hào Nguyễn Du.

 

 

Hai MC đă trân trọng giới thiệu hai vị khách đặc biệt là ông Huges Rondeau thị trưởng thành phố và ông Dominique Daucet giám đốc nhạc viện, hai vị này đă ngỏ lời chào mừng buổi sinh hoạt văn học và những quan khách Việt nam ở khắp nơi đến thành phố.

Nói về Nguyển Du, tất cả những người VN đều biết đến qua những vần thơ tuyệt tác, không một VN nào không nằm ḷng 1 vài câu thơ Kiều của nhà đại thi hào nầy. 3254 câu thơ diển đạt một cách tài t́nh, tuyệt diệu, đầy xúc cảm cuộc đời của người thiếu nữ, Thúy Kiều có tài sắc vẹn toàn cầm, kỳ, thi, họa, nhưng v́ hiếu, nàng đă bán ḿnh cứu cha,trong khi nàng đă yêu và đă thề nguyền với Kim Trọng, một chàng trai phong nhả, con nhà danh giá. Cuộc đời nàng v́ vậy đă phải long đong, trôi dạt, 5 ch́m 7 nổi trong ṿng 15 năm trường.

Tác phẩm Đoạn Trường Tân Thanh đă được mọi người VN yêu thích v́ phù hợp với bản tính dân tộc , v́ nói lên được tâm trạng của chính người đọc nên mới có việc « bói Kiều ». Và hơn nữa, từ 50 năm nay UNESCO cũng giử ǵn, công nhận  đó là 1 di sản văn hóa nhân loại. Mở đầu phần văn học là bài phân tích do giáo sư Nguyễn Đăng Trúc, tiến sĩ Triết học và Thần học tại đại học Strasbourg,( tác giả nhiều biên luận, nghiên cứu giá trị, ông cũng là hội trưởng  Hội Văn Hóa Trung Tâm Nguyễn Trường Tộ), Gs Nguy ễn  Đăng Trúc tŕnh bày về đề tài :  Kiều Một  Gia Sản Văn Hóa Nhân Loại

"Vĩ nhân không chỉ là người nắm bắt thời đại bằng tư duy của ḿnh, mà c̣n giúp con ngời nơi cơi nầy đụng chạm đến vô tận.  V́ thế tự căn nét siêu việt trong tác phẩm và nơi cuộc sống người ấy cống hiến một tấm gương soi dẫn mọi thời đại, mỗi một người trong toàn thể nhân loại.( Karl Jaspers)  …. Nhưng đưa ṭan bộ thực tại con người, kể cả những nền tảng và định chế xă hội, trực diện với một câu chất vấn duy nhất và căn đế ; chất vấn về ư nghĩa của nhân tính.

Con người là vấn nạn cho chính ḿnh, đó là một câu chất vấn duy nhất gợi hứng cho đạo lư các thánh hiền, cho minh triết của những nhà  tư tưởng đi tiên phong trong các nền văn hoá khác nhau của nhân lọai

Khi tiếp cận được lời thi ca, cảm hứng được câu chất vấn đến từ bờ bên kia, - lời vượt lên trên những kiến thức giới hạn của con người -, các thánh hiền và các nhà tư tưởng chạm đến con tim con người bất cứ nơi đâu và bất cứ thời đại nào. Sứ điệp của họ được tiếp nhận như là gia sản văn hóa đối với toàn thể nhân loại và đi vào Đại Kư Ức của các dân tộc. Nếu gia sản văn hoá của nhân loại không chuyển đạt điều ǵ khác hơn là ư nghĩa về nhân tính, th́ sứ điệp văn hóa ấy cũng hé lộ cho thấy thân phận con người tự căn vốn kỳ lạ và mâu thuẫn. Nét kỳ lạ ấy là dấu chỉ linh ư vạn vật của nhân tính buộc con người phải dấn thân vào Cuộc Chiến bi thảm, nhưng hào hùng để có thể chu ṭan Mệnh làm người của  ḿnh… »

Tiếp theo là phần minh họa Kiều qua bản trường ca của nhạc sĩ Quách  Vĩnh Thiện được sự diễn tả rất tài t́nh do nữ nhạc sĩ, kiêm ca sĩ Tố Liên  tŕnh bày, người nghệ sĩ đa tài này với ngón đàn huyền ảo và giọng ca vàng đă làm không khí thính pḥng say đắm.   

Tiếp theo Phần tŕnh bày của giáo sư Tiến sĩ, Hàn Lâm Lê Mộng Nguyên, ngoài việc giảng dạy đại học, ông c̣n là một nhà nghiên cứu với nhiều tác phẩm giá trị, ông cũng là một nhà phê b́nh, kư giả, nhạc sĩ (Trăng Mờ Bên Suối)… Ông phân tích toàn bộ thi tập Kim Vân Kiều  của  Nguyễn Du được phổ thành 77 bài hát do nhạc sĩ Quách Vĩnh Thiện sáng tác : «..chiều hôm nay tại Bussy Saint Georges, trong pḥng Hát Lớn của Viện Âm Nhạc Jean-Sébastien BACH, là : Truyện Kiều (3254 câu thơ) của Nguyễn Du do Quách Vĩnh Thiện phổ nhạc toàn bộ : một công tŕnh vĩ đại, một sáng tác chưa từng có (Le poème Kim Văn Kiều – 3254 vers – de Nguyễn Du mis en musique par le compositeur Quách Vĩnh Thiện : un travail grandiose, une œuvre sans précédent)….Việc ấn loát gồm hai giai đo ạn : 1) Từ tháng Giêng – 2007 đến th.07 2008, NS QVT đă cho Ra Mắt 4 CD : KVK 1, 2, 3, và 4, nghĩa là anh đă làm nhạc để phổ thơ Đoạn Trường Tân Thanh từ câu 1 đến câu 1780 ; 2) Từ tháng 10- 2008 cho đến tháng 02-2009 : CD KVK 5 « Cá Chậu Chim Lồng » (từ câu 1781 đến câu 2264) xuất bản trong tháng 08-2008, KVK 6 « Hại Nhân Nhân Hại » (từ câu 2265 đến câu 2778) làm  xong tháng Giêng-2009 và KVK 7 « Chữ Tài Chữ Mệnh » (từ câu 2779 đến câu 3254) được hoàn tất trong tháng 02-2009. Công tŕnh vĩ đại này – tôi xin nhấn mạnh một lần nữa - sở dĩ được thực hiện, là nhờ can đảm và ư chí không sờn của tác giả Quách Vĩnh Thiện đă muốn lấy hết sức lực và tài năng của ḿnh với mục đích b́nh dân hóa Truyện Kiều của nhà đại thi hào Nguyễn Du, đặng phụng sự một cách thuần túy văn hóa và đất nước Việt nam…»

Gs Lê Mộng Nguyên đă mời nhạc sĩ Quách Vĩnh Thiện lên diễn đàn, nhạc sĩ QVT đă ngỏ lời tâm t́nh và cảm ơn sự hiện diện của quan khách.  

Tiếp theo, ca sĩ Ngọc Châu một khuôn mặt xinh xắn, có chất goọng rất đặc biệt  ngọt ngào, truyền cảm làm thổn thức ḷng người:

Tiếp theo văn thi sĩ Đỗ B́nh, cũng là một nhà soạn nhạc phân tích về truyện Kiều qua ḍng nhạc QVT. » :

«...Những năm gần đây truyện Kiều đă được giới nhạc sĩ phổ thành nhạc. Thơ và nhạc là hai nghệ thuật riêng biệt nhưng rất khắn khít nhau làm say đắm ḷng người». Thơ là nghệ thuật của «lờ́», nhạc là nghệ thuật của «âm thanh. . «Thơ phổ nhạc là nghệ thuật đem thêm âm ḥa với âm thanh săn có trong thơ, hoặc thay đổi âm thanh của thơ chuyển thể thành những nốt nhạc để hát. ».

« Trong 3254 câu thơ Kiều, những thanh bằng trắc tạo những nốt trầm bổng cao độ chỉ là “nhạc thơ” có sẵn chứa trong câu thơ. Trong khi “thơ trong nhạc” hay c̣n gọi là “tính nhạc” gồm những h́nh tượng, ngôn ngữ được ngắt nhịp theo tiết tấu riêng để diễn tả giai điệu toàn bài chuyên chở tứ thơ. Trong thi tập Đoạn Trường Tân Thanh gồm khá nhiều câu, chữ, chứa sẵn nhạc thơ tạo nên những tiết tấu, ngắt nhịp, xuống câu. ..Phổ thơ .. đây là một việc làm rất khó, cái khó nhất là v́ đó là một tác phẩm lớn của dân tộc đ̣i hỏi nhạc sĩ phải có thực tài, nắm bắt được cái tinh hoa của hồn thơ, tính nhạc toàn thi tập. Nhạc sĩ phải dàn trải giai điệu, nhịp điệu, sắp đặt thể loại soạn thành những cấu trúc đoạn nhạc khác nhau; nhưng vẫn hài ḥa, tạo ra từng phân đoạn hợp với t́nh tiết câu thơ theo nhân vật trong truyện. Cái khó của thơ lục bát là nhịp mạnh thường rơi vào cuối câu vần bằng, do đó nhạc sĩ phải khéo dùng những biến cung để ḍng nhạc chuyển tiếp linh động không nhàm chán, lê thê.. Để thực hiện bản trường ca những chuỗi h́nh nốt, giai điệu, tiếp nối nhau diễn tả dựa trên lời thơ không gián đoạn ư mà soạn cấu trúc nhạc theo lối tây phương. Điểm khó nhất đối với một thi phẩm lớn là không được sửa lời thơ, hay đổi thứ tự chữ để giai điệu, câu nhạc có kết hay…vv. Nhạc sĩ đă dừng nhiều biến cung thăng, giảm để ḍng nhạc ít quay về chủ âm (tonique), hoặc khéo léo dùng những thể điệu, tiết tấu, uyển chuyển của ḍng nhạc Balade pha lẫn Blue Jazz, Bossanova, Boléro, Valse  Andantino, Rock lente, Mambo…vv…. tạo sự b́ến đổi cấu trúc giai điệu thành từng đoạn khác nhau làm phong phú ư nhạc. Mở đầu bằng cung Ré thứ, điệu mambo chậm buồn diễn tả nỗi ḷng của thi hào Nguyễn Du : Ḍng nhạc chuyển sang Boléro tiết điệu mềm mại gần với dân ca, rất quen thuộc trong làng tân nhạc trước 75 ở miền nam, để diển tả lời thơ. Ḍng nhạc biến cung sang  Mi thứ và chuyển điệu Bossa Nova, Tempo chậm nghe có chút ǵ xa vắng. Ở đoạn thơ này  Quách Vĩnh Thiện đă dùng cấu trúc làm điệu Lambada, lối nhạc rất hiếm trong làng nhạc Việt Nam...Tuy nhiên Tempo hơi chậm, chắc để phát âm rơ ràng.  Ḍng nhạc biến cung, nhịp điệu tiết tấu thay đổi, Balade lăng nạn trữ t́nh chuyển sang Rock Lente  linh động, rộn ràng. Ḍng nhạc thay đổi nhịp điệu, tiết tấu. Giai điệu Slow nhẹ nhàng chuyển sang Blue Jazz một chất nhạc phát từ những nỗi buồn than phận. Giai điệu buồn pha chút âm hưởng Á đông. Giai điệu Mambo diễn tả vui buồn lẩn lộn, có chút bùi ngùi, thương tiếc. Ḍng nhạc chuyển sang Libre có chút Rock, diển tả sự buồn bă, đau khổ. Ḍng nhạc chuyển sang Samba, thể điệu rất hiếm trong làng nhạc Việt Nam, tác giả cố ư dung Tempo chậm lại để phát âm rỏ ràng. Ḍng nhạc biến cung đổi nhịp chuyển giai điệu sang Boston mềm mại và  Valse Andantino d́u dặt nhẹ nhàng.  Từ cung Mi thứ giai điệu Valse Andantino khoan thai dịu dàng, ḍng nhạc biến cung Si giáng thứ, giai điệu Pop Rock làm thay đổi sắc thái ḍng nhạc. Từ điệu Jazz nhẹ nhàng lướt qua Tango, đây là cách soạn nhạc rất mới, và rất hiếm về thể nhạc nầy trong ṿm trời âm nhạc. Tiếp theo là Jazz Valse. Nhạc sĩ Quách Vĩnh Thiện đă mang tiếng đàn trải lên khuông nhạc nên đă dùng  điệu Valse ḥa với nhạc Jazz. Đây cũng là một lối nhạc độc nhất, chưa có người nhạc sĩ sáng tác nào viết.

Thực hiện bản trường ca Đoạn Trường Tân Thanh, nhạc sĩ Quách Vĩnh Thiện đă gieo  vào vườn hoa nghệ thuật một hạt mầm để ươm thêm sắc màu cho muôn hoa. Và trong cơi bất tận của âm thanh, có những ḍng nhạc khai phá sáng tạo của riêng anh. Đây cũng là tấm ḷng bày tỏ sự ca ngợi thi phẩm và cảm ơn tác giả thi hào Nguyễn Du đă cho đời một tác phẩm hay, và cho nhạc sĩ một nguồn cảm hứng phổ nhạc.

Trong lúc nghỉ giải lao khách hâm mộ đă đến bàn trưng bày CD Kim Vân Kiều để ủng hộ nhạc sĩ.

Chương tŕnh Văn học nghệ thuật được tiếp nối. Gs Qùynh Hạnh đă lảy Kiều, ngâm sa mạc và biểu diễn đàn tranh : Lưu Thủy Hành Vân. Kế đến Gs Trần Quang Hải lên diễn đàn tŕnh bày thêm về sự phong phú của ḍng thơ Kiều, không những ở những làn điệu valse, Jazz, Bossanova…mà có thể phổ ở thể điệu Rap, và ông lấy một đọan thơ Kiều hát minh họa.

Tiếp theo nữ nghệ sĩ Vương Quân Lệ, một khuôn mặt khả ái trong trang phục lộng lẫy tuồn cổ, đă diễn tả chất bi trong vai Kiều qua màn Hồ Quảng. Giọng ca đă làm mủi ḷng khán giả.

Không khí cải lương được tiếp nối qua làn điệu vọng cổ Kim Vân Kiều ngọt ngào của nữ nghệ sĩ tài danh Ngọc Xuân. Kết thúc ḍng nhạc phổ thơ Kiều là giọng ca điêu luyện cao vút, truyền cảm của Kim Thu. Đây là một đoạn khó nhất trong ḍng nhạc của của Quách Vĩnh Thiện. Kim Thu đă tŕnh bày thành công.

Đúng 18 giờ MC Thanh Vân và Trịnh Nghĩa tuyên bố bế mạc trong lúc khán gỉa c̣n say mê những vần thơ tiếng nhạc. Ra về chắc hẳn trong long người nghe vẫn c̣n âm hưởng những lời thơ mang giai điệu quê hương.