|
|
|
|
Một vài kỷ niệm sống động về linh mục Phanxicô Xavie Nguyễn Văn Thuận |
|
Nguyễn Đăng Trúc Cựu chủng sinh Tiểu chủng viện Phú Xuân và Hoan Thiện Huế Khóa 1959
I- Linh mục giáo sư tiểu chủng viện Phú Xuân và cha linh hướng
Tôi vào Tiểu Chủng Viện Phú Xuân khóa 1959. Khóa tôi 53 người, tôi mang số 53 [1] v́ năm ấy tôi được miễn thi vào chủng viện, lư do là vào lúc tổ chức thi tuyển, thi tôi bị bịnh thương hàn. Có thể nói khóa của tôi là khóa cuối theo « chế độ cũ của chủng viện ». Chế độ cũ không có nghĩa là xấu, nhưng sau năm ấy (tức là từ khóa 1960) nhân sự điều hành và giảng huấn cũng như sinh hoạt chung của tiểu chủng viện thay đổi, một sự thay đổi mà linh mục Nguyễn Văn Thuận đóng một vai tṛ có tính cách quyết định. Linh mục Thuận đổi đến tiểu chủng viện Phú Xuân thay cho linh mục Nghĩa vào đầu niên khóa 1960-1961[2]. Ngài xuất hiện ra trước mắt tôi lúc đó như một h́nh ảnh gầy, cao, thẳng, đi nhanh, luôn luôn ăn măïc chỉnh tề, sạch sẽ và hay cười. Pḥng ngủ của ngài nằm đầu mút tầng lầu cánh trái Tiểu Chủng Viện[3]. Tôi nhớ dường như năm ấy ngài không làm ǵ nổi bật trong tiểu chủng viện ngoài một sự hiện diện vui vẻ, trẻ trung, một thái độ tôn trọng các linh mục, hoặc là thầy ngài ngày trước [4] hoặc là lớp đàn anh của ngài. Ngài dạy lớp tôi môn pháp văn ; và riêng cá nhân tôi, tôi là một trong những chủng sinh chọn ngài làm cha linh hướng[5]. Nếu c̣n có một t́nh cảm nào c̣n lưu lại trong những lớp pháp văn ấy của ngài, th́ đó là một tỉnh cảm an b́nh, thoải mái trong những ngày tu tŕ. Mỗi giáo sư đều có một cái ǵ tích cực để lại trong cuộc sống chúng tôi, và điểm tích cực nơi vị linh mục trẻ nầy là trao cho tôi niềm vui khi học : không một giờ nào của ngài mà chúng tôi không có dịp để nghe chuyện vui và những điều lạc quan trong các câu truyện ngài kể. Riêng về cuộc sống thiêng liêng mà tôi tiếp cận được nơi linh mục linh hướng nầy, th́ đó là thái độ cung kính, nghiêm trang khi ngài thi hành các tác vụ thiêng liêng của một linh mục. Đây là yếu tố gây nên chấn động lớn lao hơn cả trong cuộc sống tôn giáo của tôi, khi được sống gần gũi với ngài[6]. II- Cha Bề trên Thuận Đối với tôi, tên gọi và h́nh ảnh nầy luôn sống động trong kư ức của ḿnh. Qua đến niên khóa 1961-1962, LM Thuận được Đức TGM Huế đặt làm Bề trên tiểu chủng viện. Khi chúng tôi tưụ trường th́ các giáo sư lớn tuổi được đi nhận các nhiệm sở trong các họ đạo, chỉ c̣n lại LM Giacôbê Lê Văn Mẫn[7], những linh mục trẻ (Lm Giuse Nguyễn Như Tự, Phêrô Đoàn Quang Hàm, Philipphê Trần Văn Hoài, Stêphanô Nguyễn Như Thể, J.B. Etcharren), các thầy giúp xứ (Hồ Văn Quư, Nguyễn Văn Hội, Trần Văn Tuyên) tuần tự được đưa vào dạy chủng viện. Niên khóa nầy, cha Bề trên Thuận lu bu đủ việc : canh tân cuộc sống tiểu chủng viện, xếp đặt làm sao để hai phần[8] nhân lực của chủng viện bị phân làm đôi luôn liên lạc được với bề trên, và việc quan trọng là khởi công xây tiểu chủng viện Hoan Thiện[9], mà sơ đồ xây dựng và tài chánh do ngài đảm trách vận động phần chính yếu. Năm ấy cha bề trên mới có 33 tuổi !
Một tài năng tổ chức công việc hiếm có
Có người Chúa cho tài tổ chức nhân sự, đào tạo, giáo dụcï, kẻ khác là tài giao tế, vận động tài chánh, có người là tài xây cất cơ sở… C̣n linh mục Thuận dường như Chúa nhân tăng ơn của Ngài : Trong một năm một linh mục 33 tuổi có thể vừa đặt lại nền móng đào tạo chủng sinh cho kịp những đ̣i hỏi canh tân[10] của Giáo Hội trong mùa chuẩn bị Công Đồng Vaticanô II, vừa đi đây đi dó ở khắp nơi trên thế giới để vận động tài chánh xây cơ sở Hoan Thiện, vừa đốc suất theo dơi tiến tŕnh xây cất. Tài năng đó quí giá thật, nhưng đối với tôi, quan trọng hơn hết là trong những ngày tháng đa đoan như thế, tác phong một linh mục, một giáo sư, một bề trên chủng viện không v́ hoàn cảnh nầy khác mà đi vào t́nh trạng được xem là « có thể chuẩn chước ».
Nhà giáo dục - Vào mùa mưa, tiểu chủng sinh lại chơi bi[11]. Có chú[12] chơi qua chơi về ăn được cả từng vài trăm viên bi. Tôi cũng không nhớ có phải pḥng bán đồ trong chủng viện (do LM Giacôbê Mẫn phụ trách) bán ra hay không, nhưng hiện tượng lạ là vào mùa ấy là bi tràn ngập trong chủng viện. Năm đầu cha Thuận làm bề trên, lớp tôi là lớp lớn nhất trong các lớp nhỏ ở lại với ngài ở Phú Xuân, nên tôi cảm thấy như ḿnh có trách nhiệm và hơi bực v́ các chú nhỏ đem bi vào nhà ăn, nhà ngủ, đôi lúc cả trong nhà thờ… ; không những khó chịu v́ tiếng động của bi mà thôi mà v́ mấy chú c̣n nói chuyện bất cứ lúc nào với nhau về bi. Tôi hỏi cha Bề trên : sao cha không phạt ? Ngài cười và nói nhỏ với tôi : « Để xem, một tuần nữa thôi chẳng có ma nào chơi bi nữa đâu. Chuyện ǵ nhỏ và không quan trọng đừng quá lưu ư mà làm cho lời nhắc nhở việc lớn phải nhàm đi, không ai nghe ! » - Tính tôi lè phè : vào lớp hay vào nhà thờ đợt cuối cùng và thường trễ giờ đó là tôi. Có lẽ ngài đă chịu đựng tôi cũng khá lâu, nhưng cho đến năm tôi học lớp 4è th́ tôi mới được chia việc « chấp lệnh », tức là đánh chuông. Tôi cũng không lưu ư tại sao lại được giao việc nầy. Nhưng hai sự kiện sau đây làm tôi suy nghĩ. Có lần tối thứ bảy có chiếu phim ; sáng chủ nhật đáng lư 5 giờ 45 phải đánh chuông thức dậy. Tôi ngủ mê chẳng nghe đồng hồ báo thức. Đến 5 giơ 55 chuông lại rung đánh thức mọi người, tôi giật ḿnh chạy xuống cột chuông th́ thấy cha Bề trên đă đứng đấy. Ngài cười nói với tôi : « Con ngủ ngon quá sức !». Đến cuối năm, tôi cũng không hiểu tại sao các bạn trong lớp tôi giao cho tôi đóng kịch. Tôi có tật hễ đứng dậy phát biểu là chảy mồ hôi tay, chân run lên và đầu óc choáng váng. Thế nhưng sau lần làm kịch nầy, tôi thấy những hiện tượng bịnh hoạn ấy bớt dần. Và hôm nay, quá năm mươi tuổi đầu, khi nhớ lại những việc đă qua th́ mới hiểu được rằng, việc chọn ḿnh làm « chấp lệnh », đốc suất ḿnh đóng kịch th́ ra tất cả các quyết định là cử chỉ của nhà giáo dục ân cần xây dựng một cách nhẹ nhàng nhân cách con người ḿnh. - Ai ở tiểu chủng viện Phú Xuân hoặc Hoan Thiên hẳn c̣n nhớ là không mấy khi thấy cha bề trên gặp ai hoặc giải quyết, khuyên răn điều ǵ sau giờ ngủ trưa . Ṭ ṃ, tôi hỏi ngài về việc nầy. Đây là câu trả lời : « Ḿnh ngủ dậy trưa hay cáu lắm, làm sao mà giúp ai được việc ǵ cho nên ». - Nếu ai ṭ ṃ th́ thấy tuần nào cũng thấy cha bề trên Thuận đi lượt một ṿng các nhà cầu ở các tầng lầu. Một lần vô t́nh tôi gặp ngài đang đi dọc các nhà cầu cạnh nhà bếp và nhà chơi ; có lẽ thấy tôi ngạc nhiên, nên ngài gọi tôi đến gần và nói : « Nhà cầu mà sạch sẽ, th́ người ta không nhác đi cầu ; và như vậy các chú sẽ thoải mái đỡ bịnh, học hành khỏi gián đoạn, và tính t́nh vui vẻ» - Về tóc tai, ăn mặïc, cha Thuận không se sua, nhưng luôn luôn chỉnh tề, sạch sẽ. Và không phải chỉ có một vài ngày trong tuần, hay vào dịp nầy dịp khác. Nhưng ngay khi đi nghỉ hè thoải mái chung với chúng tôi[13], chúng tôi cũng thấy cung cách nghiêm túc của ngài trong cách ăn mặc. Ngài thường nhắc lại cho mỗi chúng tôi : « Ḿnh ăn mặc chỉnh tề là biểu lộ đức bái ái của Chúa, là tỏ ḷng kính trọng người khác. Hăy nghĩ rằng nếu người ta chớp bóng quay phim lại cách ăn mặc của ḿnh, nếu ḿnh không xấu hổ ǵ là tốt. » - Năm 1965, lớp chúng tôi là lớp lớn nhất trong chủng viện. Không những mỗi đứa chúng tôi được trao trách nhiệm (cứ hai người coi một lớp) làm gám thị các lớp nhỏ, nhưng cả lớp c̣n được ngài đề nghị tổ chức một cuộc triển lăm về diễn tiến công đồng Vaticanô II cho cả điạ phận Huế đến xem. Làm sao một công việc như thế lại trao cho một nhóm chưa đầy mười thanh niên tuổi từ 17 đến 20 ? Nhưng chúng tôi đă hoàn thành tốt đẹp công việc tổ chức triển lăm nầy trong nhà khách Tiểu chủng Viện Hoan Thiệân. Và thành công hơn cả là ḷng tự tin, ư thức trách nhiệm và tinh thần cộng tác huynh đệ mà cha bề trên Thuận đă vun trồng nơi chúng tôi. - Trước dây, sau khi có việc « hô điểm » cuối mỗi kỳ họp các cha, và sau khi vào gặp cha bề trên để nghe « tin dữ», chú nào bị « đuổi » ra khỏi chủng viện th́ thấy đời ḿnh như « cùi hủi » rồi ; một sự thất bại ê chề trong cuộc đời ; cha mẹ sẽ buồn ; bạn bè e ngại đứng xa xa mà nh́n làm như phút chốc ḿnh trở thành kẻ « tội lỗi ». Chú ấy phải dọn đồ đi về ngay ; nếu nhà xa hay trở ngại chưa đi về được, th́ ra nhà khách ở….Nhưng từ ngày cha bề trên Thuận làm bề trên, cựu chủng sinh như được cha bề trên thương riêng, có lúc làm cho kẻ ở lại phải nêu thành câu hỏi. Ngài hay nói câu tiếng Pháp vào dịp nầy. Đi tu « c’est une chance », mà ra đời « c’est une autre chance ». Mỗi người ra đi được xử đổi một cách « trân trọng » khác nhau, nhưng không ai rời khỏi chủng viện trong thời bề trên Thuận mà mang một mặc cảm tiêu cực nào. Một nhà canh tân Từ ngoài nhà khách tiểu chủng viện Hoan Thiện nh́n suốt đến cuối hành lang đầu nhà học, người ta nhận ra bức tượng đen bằng ximăng thật lớn của Thánh Bosco. H́nh ảnh ấy không những nhắc nhở một lối giáo dục mới, nhưng là lời mời gọi những linh mục tương lai nên thực thi mục vụ trong tinh thần dấn thân phục vụ làm đầy tớ, ưu tiên cho những người nghèo.
Quan trọng hơn cả : con người cầu nguyện - Từ ngày Lm Thuận làm bề trên, không sáng nào, không tối nào, chủng sinh không thấy bề trên của ḿnh ở mút đầu ghế bên trái cửa đi vào của nhà nguyện. Ngài qú thẳng người ở đấy trước khi chúng tôi đến nhà nguyện mỗi sáng, đích thân hướng dẫn nguyện gẩm, dâng thánh lễ buỗi sáng mỗi ngày. Nếu tôi nói với bạn là trong suốt 6 năm tôi được ở dưới sự hướng dẫn của ngài, nhưng chưa một lần tôi thấy có một cử chỉ nhỏ nào sơ suất khi ngài dâng thánh lễ hay trong lúc đọc kinh, nguyện gẩm…, chắc bạn thấy thường thôi ; nhưng qua kinh nghiệm riêng của tôi về cuộc sống tôn giáo, tôi thấy đây là dấu chỉ đích thực của một cuộc sống nội tâm sâu dày và kiên tŕ hiếm có. Vào một dịp lễ trọng, một vị linh mục trong chủng viện, trong lúc ngây ngất đă hát câu cuối lễ « Ite Misa est » thành « Ite eleison », mọi người tham dự thánh lễ không nín cười được và không ai có thể hát trả lời. Tôi quay nh́n lui cha bề trên, khuôn mặt ngài vẩn nghiêm trang. Chỉ một ḿnh cất tiếng hát « Deo gratias » với tất cả ḷng cung kính như mọi khi. - Tất cả thư từ ngài gửi cho tôi khi tôi c̣n tu hay tôi đă xuất tu, ngài luôn nói câu cuối cùng nhắn nhủ : « Chúng ta phó thác mọi sự cho Mẹ Maria của chúng ta ». Ngài tha thiết sùng kính Me, và đặt ngay tượng Mẹ ở giữa trung tâm các ṭa nhà chủng viện. - Có lúc tôi hỏi về ư nghĩa kiến trúc chủng viện Hoan Thiện và đặc biệt về nhà nguyện tṛn và có hồ nước chung quanh. Ngài giải thích rằng : nhà thờ là nơi gặp gở Chúa, và gặp gở người anh em, nhưng không phải gặp gỡ ào ào theo kiểu thế gian. Những lối xây cất chùa chiền trong văn hóa của dân tộc ḿnh nhắc ḿnh nhớ là phải « bước qua bên kia bờ » để có thể cầu nguyện. Đầu óc tôi cứ vướng vấp về những lời nầy : cầu nguyện quá dễ, mà không dễ chút nào !
III- Một vài kỷ niệm khó quên
- Hè năm 1967, tôi dự định xuất tu, không c̣n ở trong Giáo Hoàng Học Viện Đà lạt. Ngài vừa nhận chức Giám Mục và đến thăm Đại Học và Giáo Hoàng Học Viện Đà Lạt. Ngài kêu riêng tôi để gặp ngài tại Đại Học. Tôi chỉ nhớ một câu ngài nhắn tôi khi tôi trao đổi với ngài về quyết định của tôi. Ngài nói : « Tu cũng tốt mà về cũng là một ơn gọi riêng. Nhưng con nhớ điều nầy trong đời ḿnh : điều tệ hại trong cuộc đời không phải phạm tội, nhưng là mất đi ư thức tội lỗi ». - Năm 1975, tôi bị ở trong trại « cải tạo ». Vợ tôi ở nhà một ḿnh với cháu nhỏ mới sinh được mấy tháng. Ngài đang gặp khó khăn trăm bề khi mới nhận chức TGM phó ở Sàigon. Nhưng Ngài đă nhớ đến tôi như đă nhớ đến trăm ngàn đứa học tṛ khác của ngài, và nhờ người đem đến cho vợ con tôi 30.000 đồng để mua gạo. - Đầu tháng 9 năm 1998, trước khi đến Strasbourg để nói chuyện với người trẻ Việt Nam tại Âu Châu, ngài nhờ cha Vincent Dollmann, dạy ở Đại chủng Viện Strasbourg, t́m xem c̣n có ai trong gia đ́nh của vị linh mục trước dây làm cha xứ Phủ Cam, Huế và đă rửa tội cho ngài. Vị linh mục nầy người gốc Alsace, Pháp (mà Strasbourg là thủ phủ). Cha Dollmann t́m khắp các nơi và không c̣n ai có tên ấy trong vùng. Nhưng khi hỏi đến quê của linh mục nầy, th́ người ta t́m được một bà gọi vị linh mục ấy là ông cậu. Bà nầy là phu nhân của ông xă trưởng. Trong buổi nói chuyện với giới trẻ, ngài nhắc đi nhắc lại ơn được làm kitô hữu qua phép rửa tội của ngài 70 năm về trước ; và cho rằng không có một lễ mừng nào vui hơn lễ thất tuần nầy của ngài, v́ ngài có dịp đến cám ơn vị linh mục Chúa dùng để ban phép rửa cho ngài ; cám ơn những bước chân anh hùng, máu đào tử đạo của các vị truyền giáo cho Việt nam. Và cũng vào dịp nầy ngài đă viết ra 10 sứ điệp Đức Mẹ LaVang và loan báo với giới trẻ Việt nam về việc Ngài đang tiến hành công việc sáng lập Cộng Đoàn La-Vang[16]. - Tháng 9 năm 1998, TGM Thuận được Phong trào Focolare mời đến Quốc Hội Âu Châu để dự lễ gắn huy chương của cơ quan nầy cho bà Chiara Lubich. Ngài đem theo cha Lê Phú Hải và tôi đến thăm vị đại diện Toà thánh bên cạnh QH Âu châu và tham dự lể gắn huy chương vị sáng lập PT Focolare, một người bạn thân của ngài. Khi chúng tôi đưa ngài ra nhà gare sân bay Entzheim, Ngài chỉ chiếc nhẫn giám mục thật lớn có vẻ quí giá mang ở ngón tay, và hỏi Sr Nguyễn Thị Hường, Cha Lê Phú Hải, cô Lâm Phương Mai và vợ chồng chúng tôi : « Đoán xem cha mua bao nhiêu ? ». Không ai trả lời liền, nhưng nghĩ bụng chắc cũng trên ngh́n mỹ kim. Ngài không thấy ai trả lời liền nói : « Mới đây cha có dịp đi Israel, thấy ngướ ta bán ngoài lề đường, cha mua nó một mỹ kim, rồi nhờ người khắc trong nhẫn chữ «nada» (hư không, lời của thánh Têrêsa Avila). Ngó cũng được và là kỷ niệm quí ! ». Thay lời kết « Nada !», hư vô trở về hư vô với bao chức vụ có tơ vương màu sắc trần thế. Nhưng nếu nhớ đến linh mục Ph.X. Nguyễn Văn Thuận để giúp nhau nên thánh, th́ trên Thiên đàng hẳn người anh Phanxicô Xavie ấy cũng đồng ư và mỉm cưới với anh chị em c̣n lại của chúng ta.
[1] Số ghi ở cổ áo để tiện việc đem đi nhà giặt do Ông Khoán phụ trách. [2] Năm ấy, các linh mục cũ (trừ cha Nghĩa) năm trước vẫn c̣n ở lại tiểu chủng viện : Lm bề trên Anrê Bùi Quang Tịch (bề trên), Lm Michel Nguyễn Văn Tường (quản lư[2] và dạy latinh), Lm Mathêu Lê Văn Thành (GS sử địa), Lm Antôn Nguyễn Văn Thọ (GS Anh văn và việt văn), Lm Giacôbê Lê Văn Mẫn (Gs toán), Lm hưu dưỡng Đôminicô Trần Văn Phát. Ngoài các Giáo sư trong nhà tôi c̣n nhớ có một hai giáo sư bên ngoài vào dạy như cụ Sa dạy vẽû, GS Trần Văn Nhật dạy việt văn… [3] Nay là Đại Chủng Viện Kim Long [4] Như cha bề trên Anrê Tịch mà mỗi lần ngài nhắc lại, ngài xem vị ấy như một vị thánh [5] Hẳn nhiên tương quan linh hướng và chủng sinh có nhiều ư nghĩa quan trọng để hướng dẫn ơn gọi linh mục ; nhưng trong tâm tư trẻ nhỏ 12, 13 tuổi lúc ấy, tôi chỉ biết chọn cha linh hướng để mỗi tuần đi xưng tội theo luật của chủng viện. [6] V́ có nhiều người cứ nghĩ rằng cha Thuận chắc phải thông thiên đạt địa về chính trị, xă hội…, nhưng tôi thú thực điều làm tôi cảm phục và nhớ đến hơn cả là sự tốt lành toát ra nơi con người của ngài. [7] LM nầy làm quản lỵ (hay cha việc) suốt thời kỳ Cha Thuận làm bề trên tiểu chủng viện Huế [8] Một phần gồm 3 lớp nhỏ ở lại Phú Xuân với ngài, phần khác là các lớp lớn ở nội trú tại trường Providence Thiên Hữu ; trong các lớp lớn nầy có lớp chọn chương tŕnh pháp, có lớp lại theo chương tŕnh việt. [9] Tiểu chủng viện Phú Xuân trước đây là Đại Chủng Viện Huế. Năm 1954, Tiểu Chủng Viện An Ninh v́ nằm bên kia, tức là phía Bắc sông Bến Hải, nên phải dời về miền Nam. Đại Chủng Viện Huế dời vào Đại Chủng Viện Giuse Sài g̣n, một phần tiểu chủng viện An Ninh được đua vào Đại chủng viện Phú Xuân Huế. Khi tôi nói tiểu chủng viện Phú Xuân là nói cơ sở nầy. Sau khi Tiểu Chủng Viện Hoan Thiện xây cất xong, vào năm 1962, Đại Chủng Viện Phú Xuân phục hoạt lại nơi cơ sở cũ của ḿnh cho đến nay. [10] Chúng ta nhớ là Lm Thuận đả viết cuốn sách đầu tay của ngài là cuốn Đức thánh Cha Gioan XXIII vào năm 1960, lúc mới về nước và mới bước chân vào tiểu chủng viện Phú Xuân Huế. Trong sách nầy LM Thuận đă hăm hở tŕnh bày quyết định mở Công Đồng Vaticanô II (tuyên bố ngày 30/10/1959). Và năm 1967, trong đường hướng cổ động canh tân giáo hội, LM Thuận được phong giám mục với khẩu hiệu « Vui Mừng và Hy vọng » là danh xưng của Hiến Chế về mục vụ. Chúng tôi đă cho tái bản cuốn sách nầy nhân ngày TGM Ph.X. Thuận được phong Hồng Y và cũng là mừng Đức GH Gioan XXIII được tôn phong chân phước.
[11] Có mùa lại chơi giây thun. [12] Tên gọi của tiểu chủng sinh [13] Lớp chúng tôi có dịp đi nghỉ hè với và Lm J.B. Etcharren một tuần ở Lăng Cô, sau kỳ thi Brevet élémentaire năm 1964 [14] Hẳn nhiên trong quá khứ cũng có những sự kiện như thế, như trường hợp cha J.M. Nguyễn Văn Thích, nhưng, sự kiện ấy là biệt lệ [15] Nghĩa là tương đối c̣n th́ giờ để chịu chức linh mục và phục vụ bàn thánh. Tôi c̣n nhớ có một bác (tôi quên tên) ở Phủ cam, đă từng làm việc ngân hàng và đă lớn tuổi nhưng vẫn xin vào nhập lớp tôi. Bác ấy vào được vài tháng, sau đó nhớ nhà, nhớ mẹ quá và xin ra đới lại. [16] Trùng hợp với tên Cộng Đoàn LaVang là tên của cộng đoàn CGVN tại Alsace
|