Lên núi nghe giảng

Nguyễn Vy-Khanh, Canada

Từ tháng Năm 1975 ở các trại tạm trú ở đảo Guam, Clark, Hong-Kong và Hoa Kỳ, khi được đại diện Canada cấp giấy nhập cảnh, đa số người Việt Nam đến Canada đã chọn vùng Núi Vua (Montréal tiếng la-tinh tức Mont royal) để tị nạn cộng-sản và làm lại cuộc đời. Rời bỏ quê hương đất nước ra đi, nơi nhân quyền và quyền sống đạo bị chà đạp, người Việt Nam Công-giáo đến định cư ở thành phố Montréal là đã lên Núi, để sống đạo, giữ đạo. Nơi xứ người lạnh lẽo, họ mong tìm được an bình, hạnh phúc, cả tình-yêu và trước hết là sự sống còn.

1.

Cộng đồng Việt Nam đã được chính phủ và người dân Gia-nã-đại và Québec mở rộng vòng tay đón nhận trong tinh thần bác ái, yêu thương và nhân đạo. Người Việt Công-giáo thêm sự an ủi, tin tưởng vì vùng đất mới Québec vốn là phần đất đã thấm nhuần tín ngưỡng Thiên Chúa giáo từ gần năm thế-kỷ trước. Lúc người Việt ồ ạt đến định cư là lúc tỉnh bang Québec bắt đầu dân sự hoá đã hơn một thập niên: các cơ sở giáo dục, y tế, xã hội của các dòng và địa phận bị chính phủ quốc hữu hóa và thần quyền cũng mất dần ảnh hưởng; người Québec phản ứng ngược, dần bỏ rơi Chúa và các nhà thờ trở nên vắng con chiên. Trong hoàn cảnh đó, sự hiện diện và sống đạo của người Việt cũng như một số sắc dân di trú mới như người Haiti, Nam Mỹ, v.v. cùng với những di dân khác định cư từ đầu thế kỷ như người Ý, Ba Lan, Đức, Lituanie, v.v. đã hơn một lần gây suy nghĩ và thiện cảm của giáo quyền và giới bảo thủ. Đức ông Robert Beaupré từng cho biết tòa Giám mục ngại dùng danh từ "hội nhập / intégration" và chủ trương của TGM với các sắc tộc là làm sao khi họ đến định cư ở đây, họ có thể tiếp tục sống đạo, giữa họ với nhau và trong ngôn ngữ của họ - một chủ trương song hành với ước muốn các di dân hội nhập vào xã hội và các họ đạo bản xứ. Đây cũng là chủ trương cho phép các họ đạo cá biệt cho sắc dân chiếm đa số hoặc đặc xứ cho các di dân tạm thời (paroisses personnelles / missions) của giáo hội La Mã từ thời Đức giáo hoàng Paul VI. Nơi tỉnh bang Québec, sau những họ đạo quốc gia (paroisses nationales) có từ 1904, sau năm 1963 là những đặc xứ (missions). Trên lý thuyết, tòa giám mục có thể cử các linh mục từ nước gốc đến giúp các đặc xứ khi các sắc tộc thiếu tu sĩ ở Canada và cha quản nhiệm là vị truyền giáo (missionnaire). Ngày 9-11-1979, Cộng đồng Công-giáo Việt Nam Vùng Montréal đã được thành lập như một đặc xứ : Mission catholique vietnamienne Bienhereux André Trung - với định chế đặc-xứ, do đó, Cộng đồng có những đặc điểm khác các giáo-xứ địa phương.

Từ tình trạng phải thuê mướn nơi hành lễ, các cộng đồng thiểu số dần dà có nhà thờ và cơ sở như các họ đạo bản xứ, thuê dài hạn hoặc sở hữu chủ. Chủ trương của giáo quyền (sống đạo) cộng thêm chính sách đa văn hóa của các chính phủ liên bang và tỉnh bang (sống dân sự và văn hóa) đem lại cho người Việt thế hệ đầu một cuộc sống lưu vong ít nhiều thoải mái. Người Việt ồ ạt đến Canada có cơ may khi Canada thay đổi các chính-sách về quốc tịch, luật di trú và đa văn hóa. Nhưng cũng vì vậy mà giới trí thức khuynh tả, vô thần (hay chối bỏ thần-quyền trong đời sống) cũng nhiều lần không thiện cảm. Tháng 1 năm 1991, nhà báo Jean-Pierre Proulx của Le Devoir đã viết một loạt bài về cách sống đạo của người Québec và các sắc dân di trú, đã đến gặp cha Giu-Se Lựu Nguyễn Văn Mai, linh mục quản nhiệm thời bấy giờ và người viết bài này lúc đó là thư ký Hội đồng quản trị. Họ đã thắc mắc tại sao người Việt chúng ta cứ sống đạo theo truyền thống cũ, họ nêu thí dụ các hội đoàn như Phan sinh, Legio Maria, về cách chúng ta rước kiệu, về đồng phục các hội, v.v. Dù không hợp ý, dù họ mong đợi ở sự hội nhập, bỏ gốc, nhưng họ cũng đã phải nhận thấy sự sống đạo chân thành của người Việt Nam. Trong số báo ra ngày 29-1-1991, nhà báo kết luận rằng giáo-đường là nơi thứ hai sau gia-đình mà người bản xứ với người thiểu số không thể gặp nhau vì những người này sống với nhau và tách rời xã hội địa phương. (Jean-Pierre Proulx. "Église catho, Église ghetto?"; "A` l'église, seul ou avec d'autres". Le Devoir, 29-1-1991, p. B1-2). Cùng thời gian, trong một nghiên cứu khác của đại học Laval (Religion et adaptation : les réfugiés vietnamiens au Canada. Québec : Université Laval, Département d'anthropologie, 1991. 118 p.), các ông Louis-Jacques Dorais, Nguyễn Huy và cha Pierre Gaudette cũng đã phân tích và so sánh cách sống đạo của người Việt Nam với người Canada và các vị này đã không tiên đoán trước được người Công-giáo Việt Nam có thể tự túc sống đạo theo mô hình các đặc xứ. Cha Gaudette trong một bài tổng kết sau đó vẫn đặt lên hàng đầu ưu tư hội nhập các di dân của giáo quyền Canada ("Une mission pour l'Église : l'ntégration des communautés ethniques catholiques". L'Eglise canadienne, 26, no 11, oct. 1993, p. 331-335). Nhờ ơn Chúa, cộng đồng Công-giáo Việt Nam Vùng Montréal đã hình thành và sống động cho đến ngày hôm nay!

2.

Cộng đồng người Việt từ vài trăm du học sinh trước 1975 đã lên đến hơn chục ngàn người cuối năm 1975 và sau đó các đợt thuyền nhân (boat people), "Hải Hồng" và bộ nhân (phần lớn từ vùng Hải Phòng qua Trung quốc, Hương Cảng hoặc bộ đội bị cưỡng ép qua Kampuchia đã đào ngũ tị nạn sang Thái Lan), rồi đoàn tụ gia đình, v.v. đưa tổng số người Việt ở vùng Montréal lên đến 40, 50 ngàn trong đó khoảng bốn ngàn người Công-giáo. Các họ đạo, các địa phận Montréal, Québec, Hull, v.v. cũng như cộng đồng Công-giáo Việt Nam Vùng Montréal đã lập những nhóm bảo lãnh người Việt tị nạn ở các trại Đông Nam Á. Các đợt bảo trợ đáng ghi lại: 1975, 1979, 1985 (khi cha André Lamothe phục vụ ở trại tị nạn Thái Lan về) và khi Cao Ủy Tị Nạn Liên hiệp quốc quyết định đóng cửa các tại. Các đợt di dân và tị nạn này gia tăng thêm giáo dân và đa dạng hóa cộng đồng Công-giáo. Từ một nhóm vài chục người mỗi Chúa nhật từ mùa Hè 1975 tìm đến Đại Chủng Viện Montréal quần tụ bên cha Phan-xi-cô-Xaviê Trần Tử Nhãn, cộng đồng đã phải tụ về nhà xứ Saint-Francois Solano được cha Phao-lô Nguyễn Gia Đệ đang làm phó xứ ở đó dâng Thánh Lễ Chúa nhật. Rồi thêm một lần nữa phải dời về nhà thờ các cha Dòng Thánh Thể trên đường Mont-Royal và cuối cùng cộng đồng đã được Tòa Giám Mục giao nhà thờ họ đạo Saint-Philippe đường Bélanger sau nhiều năm tìm kiếm và nghiên cứu. Những dời đổi này và việc Tòa Giám Mục cho phép thành lập một Đặc-xứ với danh xưng Bienheureux André Trung sau đổi thành Saints-Martyrs Vietnamiens (sau ngày phong 117 thánh tử-đạo Việt Nam năm 1989), chứng tỏ cộng đồng Công giáo ngày càng lớn mạnh và giữ đạo nhiệt thành. Mỗi Chúa nhật, nhà thờ Việt Nam luôn đông đảo người dự lễ. Các lớp giáo lý, dự bị hôn nhân rồi rửa tội, Thêm sức cũng như các hội đoàn làm tăng trưởng nhân số giáo dân và giữ sinh động đời sống tôn giáo của người Việt Nam. Đối với người Việt, ơn kêu gọi thập niên đầu khá mạnh. Các linh mục là quà tặng Chúa đã ban cho cộng đồng dân Chúa cũng như cộng đồng người Việt sống ở ngoài nước. Cộng đồng Công-giáo Montréal đã có nhiều linh mục và tu sĩ nam nữ xuất thân từ cộng đồng; nhiều vị từng làm ban Quản-trị (cha Hảo) hoặc tham gia sinh hoạt các phong trào và hội đoàn (các cha Sơn, Phúc, Thông, sơ, v.v.). Cánh đồng truyền giáo đa dạng, rộng mở với các tân linh mục. Nhưng đời sống tu hành ở đất mới không hẳn đã là dễ dàng và hiện khó có thể tiên đoán ơn kêu gọi tương lai ra sao nếu không muốn bi quan!

3.

Người Công-giáo Việt Nam định cư tại Montréal là đã lựa chọn lên Núi nghe lời Chúa. Bài Giảng Trên Núi là đoạn Phúc Âm nền tảng, quan trọng và các tín hữu phải ghi lòng tạc dạ. Trong mười điều răn Chúa phán truyền cho Môi-Sen sau khi đã đưa con dân Do thái ra khỏi đất Ai Cập, Chúa đã nhấn mạnh: "Ngươi không được có thần nào khác đối nghịch với Ta. Ngươi không được tạc tượng, vẽ hình bất cứ vật gì ở trên trời cao, cũng như dưới đất thấp, hoặc ở trong nước phía dưới mặt đất, để mà thờ. Ngươi không được phủ phục trước những thứ đó mà phụng thờ. (...) Ngươi không được dùng danh Đức Chúa, Thiên Chúa của ngươi, một cách vô cớ, vì Đức Chúa không dung tha kẻ dùng danh Người một cách vô cớ".

"Thấy đám đông, Chúa Giê-su lên núi. Ngài ngồi xuống và môn đệ đến bên Ngài". Nơi đó, Chúa Giê-su đã giảng dạy và loan báo tám mối phúc thật. Áp dụng những lời Chúa đã giảng trên núi hơn một làn nữa đã thích ứng và giải đáp một số chờ đợi của người Việt tị nạn khi chọn Montréal (hay bất cứ nơi nào khác). Người Việt muốn xây dựng hòa bình mà lại phải sống trong hoàn cảnh bị bách hại, đối xử bất công, phải ưu phiền mất nước, xa lìa gia đình, người thân, đói khát công chính, bị phụ bạc, v.v. Người hiền lành luôn phải chịu thiệt thòi!

Người Việt Công giáo mong vượt qua những thử thách đó, đi tìm công chính, an ủi, mong lên núi để được no đầy ơn Chúa và trong sạch tội lỗi cũ. Mong được thương xót! Chúa dạy phải chấp nhận yêu cả kẻ thù địch, lấy đức báo oán. Người Việt rốt ra vốn yêu chuộng hoà bình, muốn xây đắp hòa bình, an lạc cho nhân thế! Chúa dạy bố thí và cầu nguyện kín đáo, không được khoa trương như bọn giả hình. Con chiên trở thành muối và ánh sáng qua việc sống làm nhân chứng cùng làm việc tốt lành. Muốn trở thành muối thì phải mặn, đã làm con Thiên Chúa thì phải xứng đáng là con Thiên Chúa!

Với đức tin, người Việt tin chắc rằng Chúa đã đến để kiện toàn lề luật, để chỉnh đốn con người và phá bỏ mê tín. Chúa nói kẻ phạm luật sẽ làm kẻ nhỏ nhất trong Nước Trời, còn kẻ tuân giữ đúng đắn, sẽ làm kẻ lớn nhất trong Nước Trời!

4.

Người Việt ở Montréal đã lên núi để nghe giảng lời Chúa. Vậy người Công-giáo Việt Nam đã nghe lời Chúa ra sao và đã sống đạo như thế nào để được hưởng tám mối phúc thật đó?

Sống trong một xã hội thì không thể không bị hoặc nhận chịu một số ảnh hưởng. Khoảng hai chục năm gần đây, khi đã an cư lạc nghiệp đồng thời cũng bị khủng hoảng và đổ vỡ từ tâm hồn đến gia-đình rồi cả đức tin, con người ta đã chạy theo một số khuynh hướng tâm linh ngoài đạo. Con người ta bỏ Chúa để đến nghe theo các "tiên tri" thời mới (những phái Vô-vi, Tây Tạng, Ấn Độ, Tin Lành, Jehova, v.v.). Đạo Công-giáo chỉ thờ một Chúa Ba Ngôi đã không cho phép cứ hễ sợ gì hay muốn xin gì thì thờ "thần" đó - "thần" có khi chỉ là con người trần gian sẽ hư-nát hay vật chất vô tri! Con người thời đại tự cho là khôn ngoan, do đó hay khua múa, hào nhoáng mà với thời gian rồi ra cũng chỉ là những tấn tuồng hay bán chác. Lời Chúa đã đến với con người trần thế từ hơn hai ngàn năm nay và đã đến qua đức tin và đức khiêm nhường chứ không phải qua lý lẽ và ê a. Lời Chúa tự tại không thay đổi, chỉ có con người đã đổi thay, cắt nghĩa, cả phù thủy biến thái lời Chúa, theo văn hóa và theo thời (chữ dùng, cách nói, v.v). Trong Bài Giảng Trên Núi, Chúa Giê-su cũng nhắc nhở rằng thành thật là nên, còn thêm thắt là do ma quỷ!

Các Thánh Tử Đạo Việt Nam quan thầy của cộng đồng đã là những tấm gương sống đạo đức, những con người sống giản dị nhưng dứt khoát, những vị đi tìm an vui hạnh phúc trong Chúa và khi cần, chấp nhận cái chết như Chúa Giê-Su, để được sống đời đời. Đa số giáo dân cộng đồng cũng chỉ muốn sống đạo đức và tìm bình-an và hạnh phúc thật, ở đời này cũng như đời sau. Nơi vật chất thừa thãi, phong phú của đất tạm nước người này, người Việt lưu vong (hay di dân) đã minh chứng rằng chính đức tin và đời sống tinh thần đã nuôi sống cá nhân và tập thể, vì người Việt hiện diện và sống đạo nhờ xác-tín đức tin Công giáo và hãnh diện làm người Việt Nam, hai gia tài tinh thần căn bản giúp con người Việt Nam dù sống ở ngoài nước cũng có được an bình hạnh phúc! Tuy vậy, khi sống với tập thể thì chất Công-giáo và Việt Nam phải thêm tinh thần cộng đồng nữa mới đủ!

Đặc xứ Saints-Martyrs Vietnamiens trước hết và chính thức là nơi thờ phượng Chúa của tất cả người Việt ở Montréal, mà còn phải là nơi mà cả cộng đồng Công-giáo người Việt gặp gỡ qua các hội đoàn, các dịch vụ, sinh hoạt văn hóa, xã hội, thể thao, ... như đã từng khởi đầu khi còn thuê nhà thờ Dòng Thánh Thể đường Mont-Royal lúc bấy giờ đã có thư viện, tờ báo Niềm Tin, các lớp Việt ngữ, Ủy ban Bảo trợ Tị nạn, v.v. Ca đoàn ĐMHCG, phong trào Thiếu Nhi Thánh Thể, trường Việt ngữ, v.v. của cộng đồng đã là nơi nẩy mầm nhân tài và đóng góp cho nhiều tổ chức và hội đoàn người Việt ở Canada và Bắc Mỹ. Tình trạng tài chánh và sinh hoạt hiện nay của cộng đồng có thể xem là ổn định, cân bằng dù đây đó vẫn có những việc cần thay đổi, cải thiện và dăm ba sóng gió. Về mục vụ, tình trạng và nhu cầu ra sao, chúng tôi không đủ thẩm quyền và khả năng để bàn đến. Tuy nhiên nếu nhìn chung, những kẻ còn quan tâm đến tương lai Cộng đồng Công-giáo Việt Nam vùng Montréal sẽ phải nhận rằng sự chuẩn bị cho các thế hệ sau này lãnh trọng trách cho cộng đồng chưa được thực sự quan tâm đủ. Có một quan niệm tách rời đạo và đời hình như không tốt cho tương lai : đó là quan niệm mục vụ là chỉ lo việc đạo mà bỏ rơi việc dạy tiếng Việt, bỏ qua việc huấn luyện giáo dục làm người và làm người Việt Nam đối với các thiểu nhi (thánh thể), thì sau này 20, 30 năm nữa ai sẽ nói tiếng Việt để mà làm lễ và sống đạo Việt Nam và có những đặc-xứ Việt Nam ở xứ người? Giữa các thế hệ lớn và trẻ tuổi hình như vẫn còn nhiều cách biệt, thiếu gạch nối, về việc sống đạo, về việc duy trì văn hóa dân tộc hay hội-nhập cũng như quản trị và đường hướng tương lai của cộng đồng. 25 năm qua cộng đồng đã tiến từ không đến có, 25 năm tới, ai sẽ có thể đoán được sự gì sẽ xảy ra cho cộng đồng chúng ta?