Alexandre Soljenitsyne,

 

chứng nhân của lương tri

 
 

Định Hướng số 53

 

 

 

Các nền văn minh và các thể chế chính trị rồi cũng qua đi với thời gian; nhưng nhân tính và lương tri vẫn luôn tồn tại. Alexandre Soljenitsyne không phải chỉ là một nhà văn hóa ư thức được chân lư vĩnh viễn đó, nhưng c̣n hơn thế nữa, ông đă vươn ḿnh lên trên các nhà tư tưởng đương thời để đóng vai tṛ chứng nhân cho phẩm giá và tự do đích thực của con người.

 

Trong cuốn “Quần đảo Goulag”, Alexandre Soljenitsyne, một chứng nhân và cũng là tiếng nói của lương tri trong thế kỷ 20, diễn tả phần vụ chứng nhân cho chân lư để hoàn thành nhân tính qua câu nói ngắn gọn, nhưng dứt khoát : “Cứ câm nín trước tội ác, cứ để nó thấm nhập vào thân thể chúng ta, cứ như thế là chúng ta đang thực sự gieo rắc điều ác”.

 

Điều ác nguy hại không phải chỉ v́ nó là ác, nhưng điều ác tác hại khi nó được che đậy và biện minh. Điều ác không phải chỉ đáng trách cứ lên quan đến kẻ gieo rắc sự ác, nhưng c̣n do kẻ bao che nó. Năm 1974, trước khi bị trục xuất khỏi quê hương để kéo lê 20 năm lưu đày trên đất khách, Soljenitsyne đă gởi ra một thông điệp tối hậu không những cho người Nga mà c̣n cho cả nhân loại: “Ch́a khóa đơn giản và dễ t́m nhất cho việc giải phóng mà cho đến nay chúng ta cố ư lờ đi chính là đừng để cá nhân ḿnh tham dự vào sự dối trá”.[1]

 

Chính v́ là phát ngôn của tiếng nói lương tri, tiếng nói không thuộc về một nên văn minh nào, một thể chế chính trị nào, nên Soljenitsyne không chỉ dừng lại ở khung Trời Đông cộng sản kinh hoàng để có thể câm nín trước tai họa của Phương Tây vô hồn đang quên lăng chiều sâu tâm linh của nhân tính. Năm 1978, khi vừa đến tỵ nạn tại Hoa Kỳ, Soljenitsyne đă làm sửng sốt ngay cả những người ái mộ ông trong đại giảng đường Đại học Harvard bằng những lời cảnh báo nặng nề dành cho một xă hội duy vật, cá nhân chủ nghĩa, thiếu nền tảng và sức mạnh đạo đức. Theo ông, Phương Tây ấy đang lẫn lộn tài vật với Thiện hảo, tiền tài thay cho ḥa hợp, hưởng thụ thay cho hạnh phúc.

 

Alexandre Soljenitsyne không phải chỉ là một đại văn hào của nước Nga, một cây bút sắc bén đă chặt đứt rễ cây nuôi sống một chế độ phi nhân, nhưng hơn thế nữa, ông c̣n là nhà tư tưởng tiên tri, phát ngôn cho Lời muôn thủa thắp sáng ư nghĩa sâu kín của nhân tính. Nhà sử học chuyên khoa về nước Nga và cũng là tổng hư kư của Hàn Lâm Viện Pháp quốc, nữ văn sĩ Hélène Carrère d'Encausse, đă nhận định về nhà tư tưởng ngoại hạng nầy khi hay tin ông tạ thế trong đêm tối chủ nhật 3 rạng sáng ngày thứ hai 4 tháng 8 năm nay rằng: “Điều đáng lưu ư là, cùng với cung cách rất Nga, Alexandre Soljenitsyne là hiện thân cho khía cạnh đạo đức con người đối diện với gông cùm của một chế độ độc tài. Công tŕnh sáng tác to lớn của ông, nguồi cảm hứng thi ca của ông gần với văn hào Tolstoi, c̣n về chiều sâu tư tưởng ông đứng ngang hàng với Dostoievski. Đối với ông, chính con người mới là điều đáng được lưu ư, phẩm giá con người trên tất cả”.[2]

 

Qua kinh nghiệm sống của từng cá nhân và tập thể, cũng như người Nga, người Việt đồng cảm được sứ điệp về nhân phẩm và tự do mà Soljenitsyne suốt đời tranh đấu và rao giảng. Nhưng bao giờ chân lư và ước mơ đó trở thành hiện thực trên quê hương Việt Nam?

 

 

 


[1] A. Soljenitsyne, Les droits de l'écrivain, Paris, Seuil, 1974, p.44

[2] Cf. Le Figaro, ngày 4 tháng 8 năm 2008