MỘT THOÁNG

 CAMPUCHEA

 

 

Phạm Việt Hùng, Sài G̣n

 

 

 

CÁI BÓNG ẢM ĐẠM CỦA NHỮNG T̉A THÁP CỔ

 

Chỉ đứng ở lối ra của cửa khẩu Bavet, du khách đă thấy loáng thoáng một chùm casino. Mấy năm gần đây, với nhiều dân nhà giàu ở Sài G̣n, đất nước Chùa Tháp được họ nhắc tới thường là  5 ṣng bạc đang hoạt động  - 2 cái khác đang cất dở dang - ở vùng sát biên giới này chứ không  phải h́nh ảnh Angkor huyền bí. Bữa nay, xe car của SaigonTourist chỉ dừng vài phút trước cổng  cái casino bề thế nhứt là  King’s Crown Casino rồi tiếp ngay cuộc hành tŕnh 4 ngày 3 đêm.

Theo qui định của ngành du lịch sở tại,  khi xe đă lọt vào địa phận Campuchea, anh hướng dẫn viên dân Sài G̣n nghiêm chỉnh kết thúc phần nhiệm vụ thuyết minh của ḿnh. Một Việt kiều có cả hai quốc tịch Việt và Cam., hướng dẫn viên  thuộc Unite International Cambudia (đối tác của SaigonTourist) leo lên xe từ cửa khẩu Bavet, đang cầm micro, tự giới thiệu ḿnh tên Trung. Xe đang đi trên địa phận tỉnh Prey Veng nghèo nàn, xơ xác. Mặt đường nhựa khá bằng phẳng, xe cộ thưa thớt, lại không hề có bóng dáng chập chờn ẩn hiện của công an giao thông dọc đường như ở Việt Nam nên tài xế ung dung “đua” 90 km – 100 km/giờ.  Cái cảnh đơn điệu hàng trăm cây số chỉ có ruộng đồng, sông rạch, nhà sàn, cḥi lá… tạm kết thúc khi xe dừng lại ở một thị trấn nào đó - có điện, có nhà gạch, có sách báo...thuộc tỉnh Kampong Thom. Bữa cơm đầu tiên trên đất Campuchea. Ở cái restaurant duy nhứt nơi này, về sáu món mặn, xào, canh, sa-lách…, dạng nêm nếm giống thức ăn Việt nhưng béo hơn, tức lai kiểu thức ăn Tàu, th́ phải nói là ngon nhưng không lạ miệng. Gần như để thăm ḍ khẩu vị của khách phương xa, nhà hàng dọn ra  món cá mặn chưng với một ít mắm ḅ-hóc, đặc sản Campuchea.  Kết quả là món ăn thất bại v́ quá mặn. Ngược lại, thực khách đều khen  phần cơm trắng, dẽo và thơm như cơm nấu với gạo Móng Chim, tuy màu cơm th́ không trắng bằng loại gạo/cơm của miền Tây Nam bộ này.

Xe lại dừng nghỉ giải lao ở khu chợ Kampong Thom. Trước nhà hàng Aruras, cũng kiểu xe đẩy, sạp, mâm, thúng… bán đồ ăn tạp nhạp. Một bà đầm ngại ngần cầm lên con dế cơm chiên ḍn. Phơi bụi bên vệ đường như thế th́ 1 đô 10 con, c̣n bày trên quầy trong nhà hàng Aruras th́ 1 đô 5 con. “Thưa quí khách, ngoài dế cơm, dế mèn đang rộ lên ngoài đồng sau khi nước lũ đă rút mùa này, đồ ăn chế biến từ côn trùng c̣n món ḅ cạp, nhện, niềng niễng, cà cuống chiên ḍn nữa ạ”, anh Trung thuyết minh trên xe. Tuy nhăn mặt về mấy món “đặc sản” tại chỗ này nhưng tôi cũng ráng hỏi thêm về một thứ c̣n… ớn hơn nữa – những cái sọ người, tàn tích của nạn thảm sát thời Pôn Pốt. Anh hướng dẫn lắc đầu nhè nhẹ: “Dạ, tham quan Stoul Leng, chỗ trưng bày sọ người th́ không có trong gói tours này, chỉ có trong các tours dành cho người Âu, nhưng chỉ theo yêu cầu của họ”. Xe vừa dừng lại ở cầu Rồng, thuộc địa phận tỉnh Siem Reap. Chính xác phải gọi cái cầu đá ong, đất nện gần 1000 năm tuổi này là cầu Rắn ( Kompong Kdey) với  hai lan can cầu là tượng rắn thần bảy đầu Naga – một h́nh ảnh rất quen mắt trên khắp đền tháp, nhà cửa ở đất nước Khmer.

Đêm ở Siem Reap đang khá mát mẻ, như lời khuyên cho du khách là nên tới Campuchea mùa từ tháng 12 đến tháng 2 th́ mới được hưởng khí hậu dễ chịu này. Sau khi nhận pḥng ở khách sạn 3 sao Soria Moria, chúng tôi gọi một chiếc tuk tuk (xe lôi có mui, do honda kéo), xuống khu Old Market chơi. Tại phố “đi bộ” Bar Street, đèn đóm đủ màu, nhạc rock ḥa quyện với tiếng ḥ hét trong trận bóng giải Ngoại hạng Anh phát trên ti-vi. Khách Âu khách Á chen chân nượm nượp. Tôi đang an ổn trên chiếc ghế mây sơn trắng kê trên vỉa hè của tiệm Banana Leap. Cạnh đó, một ông già người Pháp trầm ngâm trước lon Angkor Beer, giá 1.5 đô. Đă nhanh nhẩu kiếm một lon thứ “nội địa” này ở một siêu thị mini gần khách sạn chỉ với giá 2600 riels (1 USD đổi được 4000 riels), hương vị thua xa bia 333 Sài G̣n nên tôi gọi một cocktail, nền là rượu Chivas đậm đà, giá 4 đô.

Sáng sớm ngày thứ nh́ có mưa nho nhỏ, đường phố vắng tanh. Lánh ra cửa hông của pḥng ăn khách sạn để đốt điều thuốc, tôi thấy hai nhà sư trẻ đi khất thực với bàn chân trần, b́nh thản trước sự cung kính của một bà già khi bà cúi đầu, chắp tay ngang mặt, lạy chào, bỏ một ít tiền vào bát. Rồi suốt một ngày chỉ dành riêng cho phần tham quan chủ lực của gói tours là viếng quần thể kỳ quan Angkor, trong  tôi cứ lăng đăng cảm giác phiền muộn, gần như đau ốm mơ hồ. Giữ kỹ cái vé 20 đô/ngày do Sokha Hotel Co., LTD. phát hành (công ty của một ông gốc dân tỉnh Sóc Trăng, người dân giàu nhứt vương quốc Cambudia hiện nay, độc quyền vừa kinh doanh, khai thácvừa trùng tu toàn bộ phế tích Đế Thiên Đế Thích), du khách bị hối thúc lướt qua những Cổng Nam Angkor Thom, tượng Bayon, quảng trường đấu voi, Angkor Wat, đền Ta Prom.v.v… Lẫn khuất sau những tán cây thốt nốt xơ xác, đền tháp nào cũng một màu đá cổ ảm đạm, hoang tàn. Kệch cỡm, xấu thảm hơn là ở những khu vực đang gá ghép lỡ dở với sắt thép, xi măng.

H́nh như tôi chỉ được thanh thản trở lại  khi vào sẫm chiều, ḥa ḿnh vào đám du khách  - đông không thể tả! - leo lên đỉnh núi Phnom Bakheng để ngắm mặt trời lặn. Lăm lăm đủ loại máy ảnh, điện thoại chụp ảnh trên tay, ai nấy đều cố chiếm lấy một vị trí thuận tiện nhứt để “khóa” hướng Tây lại trong pô ảnh sắp chụp. Ồn ào, kêu réo, xí xô, xí xào bằng đủ thứ tiếng nhưng ai nấy đều có vẻ hồi hộp v́ khi đă hạ xuống gần sát vạch chân trời, cái vầng đỏ ối kia sẽ biến mất chỉ trong ṿng 10 – 15 phút cuối cùng. T́nh cờ ở sát bên bên cạnh chỗ tôi “phục kích” mặt trời lặn, có một bộ tượng sinh thực khí nam nữ (Yoni và Linga, vật tượng thờ phượng Bà La Môn) rồi t́nh cờ có mấy cô đầm Pháp đang vô t́nh đứng dẫm lên. Nghe câu tiếng Pháp chắc là đúng sách vở của tôi – đại ư là “Vui ḷng tránh ra cho tôi chụp ảnh cái… bộ phận của đàn ông kia” – mấy cô nàng xinh xắn, ăn mặc rất mát mẻ, gợi cảm này hiểu khá nhanh nên cười rũ rượi và uốn éo ḿnh mẫy, bước tránh sang bên.

Tự nhiên trí tưởng tượngcủa tôi chơi luôn mấy bước hoang đàng. Hẳn là đêm nay, mới là tuyệt vời làm sao khi mà, cũng giống như cặp vật tượng Bà La Môn mông muội đang gắn chặt vào nhau đấy, cặp linga và yoni – kích cở b́nh phàm nhân loại – của thiếu nữ tóc vàng kia và của anh bạn t́nh sẽ tha hồ giao ḥa trên giường trong khách sạn. Không phải là những mẫu tượng đá vô tri, lạnh lẽo, được thờ kính như khát vọng sinh sản, phồn thực của nhân loại thời cổ đại nữa, mà là thân thể sống động, nóng hổi cảm xúc và đam mê của trai gái thời hiện đại. Dù sao th́ mục tiêu của toàn thể du khách chúng tôi đến đây, giờ này là chụp ảnh mặt trời chứ không phải “cà khịa” cho-đời-bớt-buồn về h́nh ảnh phồn thực, sinh dục, nên tôi cũng kịp bấm mấy pô về phía vầng thái dương đang lặn tắt.

Một chuyện vui đến lạ lùng nữa là, ngay sau giây phút mặt trời lặn hẳn, chợt từ trong đám đông vang lên một tràng pháo tay khiến mọi người vừa ngạc nhiên, ngoáy nh́n vừa bất giác vỗ tay theo luôn. Th́ ra đó là tràng pháo tay nồng nhiệt của số khán giả quốc tế này dành cho “diễn viên” siêu hạng và duy nhứt trên cái sân khấu trời, núi bát ngát, vô tận này – Mặt trời của thái dương hệ!

Sau này, đọc ở một tài liệu hướng dẫn du lịch do một người Anh viết về Campuchea, tôi mới biết là trong khi chờ giây khắc mặt trời lặn, dân săn ảnh nghệ thuật c̣n có thể “lia” máy về phía Tây Nam để chụp quần thể Đế Thích ch́m ẩn trong rừng già bao phủ sương chiều, và chính ánh sáng thoi thóp của mặt trời lúc ấy lại tạo một sắc độ rất lạ, đẹp và buồn, cho loại đá bí ẩn mà người Khomer cổ đă dùng để xây đền, tháp. Cũng loại đá cổ này, trong cuộc chiến tranh với Khomer Đỏ thời 1978 – 1982, mấy chú bộ đội VN thường nhắc nhau lén ( bị cấm!) kiếm một hai mảnh vỡ, bỏ vào ba-lô đem về nước, v́ dùng để mài dao th́ rất tuyệt! 

 

*

*  *

 

BÊN NGOÀI CỦA MỘT THỦ ĐÔ SẠCH ĐẸP, ĐƯỢC GIẢI THƯỞNG QUỐC TẾ

 

C̣n nhớ vào ngày đầu tiên trên đất nước Chùa Tháp, lúc xe dừng trước chợ Kampong Thom, tuy cũng thuận ḷng đưa ra tờ 1000 riels (theo tỷ giá hiện nay th́ 1000 riels bằng 4000 đồng VN) nhưng tôi vẫn mơ hồ, không rơ hết lư do nào mà một đứa bé gái rách rưới, hôi hám, cứ “ấn định” số tiền này bằng mấy tiếng Việt bập bẹ “Cho xin… một ngàn ria đi”. Có lẽ là trong sinh hoạt cơm-áo-gạo-tiền của người dân Campuchea,1000 riels là trị giá tiền bạc nhỏ nhứt, không lớn lao ǵ nên đứa bé hy vọng là khách sẽ dễ dăi bỏ ra bố thí. Con bé đă chắp tay nói “Cám ơn” rồi bỏ tờ bạc vào cái tô nhựa trên tay một người đàn ông vừa mù vừa cụt chân. C̣n ở một lối đường ṃn đi vào Angkor Wat, cũng ngồi mẹp dưới đất, bảy người đàn ông khác, cũng mù hoặc cụt chân, đă im lặng tŕnh diễn các loại đàn dây, bộ gơ… của nhạc cổ truyền Khmer. Anh Trung hướng dẫn viên đă cho biết đó là những thương phế binh hay thường dân bị tàn phế bởi nạn ḿn, bom c̣n sót lại đầy rẫy trên đất nước này sau mấy cuộc chiến tranh liên lĩ. Rồi trên một băi cơ bên con đường ra khỏi đền Ta Prom, người ăn xin ngồi thành hàng, chắp tay trước miệng. Một bà già hom hem, mặc váy xà-rong rách tướt nhiều chỗ, cắm cúi đi lượm những vỏ chai nước mà du khách vứt bỏ.

Sáng sớm ngày thứ ba của cuộc hành tŕnh, xe lại vội vă đi ṿng về thủ đô Phnom Penh. Trong cuộc thi hằng năm của Diễn đàn Lănh đạo thế giới phi chính phủ (NGO) với lễ phát giải vừa tổ chức tại London, thành phố Phnom Penh  đă được chọn trong số 400 thành phố trên thế giới để nhận giải thưởng về môi trường. Phnom Penh cũng được ca ngợi về sự tiến bộ trong việc kiểm soát lũ lụt và rác thải. Xem ra lựa chọn của tổ chức NGO cũng khá chí lư v́ so với Sài G̣n, dù không có mạng điện thoại cố định và khó t́m thấy trạm bưu điện nhưng Phnom Penh vẫn ít rác rến hơn và hay nhứt là ít ồn ào hơn (dân Campuchea không có kiểu bấm c̣i xe vô lối như dân VN). Ở khu trung tâm thủ đô, trên những con đường rộng răi, nhiều cây xanh và tiểu hoa viên, lui tới toàn là chiếc xe hơi cao cấp, kiểu mới nhứt, phổ biến là hiệu Lexus. Dinh cơ, trụ sở của chánh phủ và các đảng phái là những ṭa nhà kiểu… nhà chùa, nóc nhọn cao vút, mái cong theo kiểu rắn thần Naga ḅ ngang ḅ dọc. Cơ ngơi kinh doanh, trú ngụ của giới thương gia Việt kiều, Hoa kiều, Ấn kiều… th́ theo kiến trúc phương Tây, sử dụng nhiều về chất liệu kính màu.

Nhưng không xa cái mẫu đô thị sạch đẹp, hoành tráng kiểu nửa cổ đại nửa tân thời, lại vừa được quốc tế trao giải thưởng về môi trường ấy, ở ngay bên kia cây cầu Bonivong dẫn vào thủ đô, chỉ thấy phần lớn là những căn nhà gạch, nhà gỗ thấp bé, hay lêu đêu, lỏng khỏng là những căn nhà sàn cột gỗ -  kiểu nhà mang bản sắc riêng của vùng đất thường bị ngập lụt, nhếch nhác và chắp vá. Bộ mặt ảm đạm của vùng nông thôn – có lẽ cũng chính là vẻ mặt trung thực nhứt của đất nước Campuchea - đă áp sát vào bờ sông Tonle Sap, bị chận đứng trước dốc cầu Bonivong (người Việt thường gọi là cầu Sài G̣n) hay kẹt xe vào chiều tối. Cảnh phân liệt giàu, nghèo lồ lộ giữa hai bên bờ sông khiến tôi tưởng như đám nông dân nghèo khó của xứ sở này - ban đêm chỉ sống bằng đèn dầu hôi và đèn b́nh ắc-qui - đă bị cái thành phố sáng lóa đèn điện kia cấm cửa từ lâu lắm rồi. Và trên  những chiếc xe đ̣ cũ nát chở đám dân lôi thôi lếch thếch này vào thành phố kiếm sống, hành khách chen nhau ngồi đặc kín mui xe, có người ngồi cả vào ô cửa xe đă tháo kính đâu mất, nhoài cả thân người ra ngoài. Trên chiếc xe có tải trọng 15 người nhưng nhét tới 50 người này, giá vé những chỗ ngồi “phụ trội” kinh khủng ấy rẻ c̣n một nửa hay chỉ 2/3 mà thôi!

 Từ khách sạn Tai Ming 3 sao của chủ người Hoa, chúng tôi được đưa đi tham quan Hoàng cung. Từ chánh điện thiết triều, ṭa văn  pḥng Bộ hoàng cung cho đến ṭa nhà vua Napoleon III tặng cho vua Cam-bốt xa xưa và nhứt là chùa Vàng Bạc, cũng toàn những đường nét, cổ kính, tráng lệ nhưng được cái là không hoang phế như quần thể đền Angkor trong rừng già nguyên thủy. Trong lúc những du khách nước ngoài trầm trồ trước số lượng vàng bạc, đá quí, đồng đen, ngà voi… được đem trang trí khắp chỗ th́ những người dân bản xứ, nhứt là các phụ nữ lớn tuổi, chỉ lặng lẽ khấn vái, cúng tiền công đức trước những tượng Phật lớn, nhỏ đủ cở.

Nh́n một bà cụ đầu trọc, qú mọp bất động trước bệ tượng Phật ngọc bích – quốc bảo của vương triều – tôi chợt cảm nhận được một vẻ lăng đăng đặc hiệu Campuchea. Mơ mơ màng màng trong cảnh giới tâm linh huyền hoặc của tín lư đạo Phật tiểu thừa ḥa trộn với ảnh hưởng đạo Bà La Môn c̣n cổ xưa hơn nữa, h́nh như người Campuchea bỏ mặc đời sống thực tế, dù cho đó chỉ là những nhu cầu, tiện nghi vật chất tối thiểu cho cái thân “ngũ uẩn”giả tạm của họ. Điển h́nh như khi được sống ở cái thủ đô 500 năm tuổi này, những người dân Phnom Penh - như bà cụ trước mắt tôi - chỉ muốn lựa ra mà sống với phần tâm linh c̣n ch́m ẩn trong mọi vật thể kỳ vĩ, xa hoa mà các triều vua ngày xưa cũng như những chính phủ ngày nay muốn đưa ra làm bộ mặt trưng bày đất nước ḿnh với thế giới qua những tấm postcard màu mè. Do đó, dù chiếm lấy những vị trí ngon lành nhứt giữa thủ đô, nhưng các ṣng bạc rộng mênh mông, các tụ điểm massage và karaoke, các sân khấu  của các vũ nữ xinh tươi múa Apsara dành riêng cho du khách, các cửa hiệu của các công ty đá quí hay pḥng ăn bouffet cực kỳ sang trọng trong đại khách sạn Tonle Bassac, vẫn tuồng như xa lạ đối với người thị dân Campuchea. C̣n ở xa khuất thủ đô Phnom Penh, hay dưới những cái bóng buồn bă, câm nín của những ṭa tháp cổ ở Siem Reap, hoặc dọc theo hai bên những con đường hoang vắng đi qua hay dẫn vào các hương trấn cũ kỹ mới được gấp gáp “tân trang” ở các tỉnh toàn đồng ruộng như Svay Rieng, Kampong Cham, Can Dan…, đại đa số dân Campuchea là nông dân nghèo, đời sống không khác nhiều so với người Khmer cổ, nghĩa là chỉ có những mảnh ruộng manh múng, thường xuyên ngập úng cùng những con trâu, con dê ốm đói. Chỉ hưởng bám vào phù sa khi nước ngập rút đi nên rất họa hiếm phân bón hoá chất, hệ thống thủy lợi th́ vụn vặt, vô bổ. Mỗi năm chỉ làm một mùa lúa nhưng Campuchea lại có loại gạo giống địa phương quá ngon như du khách đă thưởng thức. Tiếc rằng, có làm ra được loại gạo thơm ngon như thế th́ dân Campuchea cũng đem bán phần lớn cho VN, đổi lấy thứ gạo dở hơn đem về ăn.

Cũng h́nh như, vào ngày cuối cùng trên đất nước nghèo khó này, tôi mới có cảm giác được tiếp cận,  gần gũi hơn với người dân Campuchea qua mấy tiếng đồng hồ lục lạo trong chợ Trung tâm Phnom Penh cũ kỹ, bát nháo. Chuyện tṛ với những người Campuchea rành tiếng Việt và những Việt kiều đang cùng chen chúc bán buôn đủ thứ cá mắm, vải vóc, đồ trang sức và hột đá rẻ tiền… trong chợ, tôi chợt bồi hồi nhớ lại nụ cười xuề x̣a của một người bạn thân của bố tôi. Hồi đó là cuối những năm 50 và đầu 60, cứ mỗi lần lái chiếc trắc-xông đen cũ mèm xuống Sài G̣n lấy hàng, bác ấy đều ghé nhà, kể chuyện buôn bán ở chợ Nam Vang. Cái thời ḥa b́nh, êm ả trên cả hai đất nước, khiến cho hầu hết dân Việt kiều như bác ta đều đă làm ăn thuận lợi, dễ dàng với những bạn Campuchea, hơi lười biếng một chút nhưng chất phác và hiếu khách…