NEW

Đức Dalai-Lama, lãnh tụ tinh thần của Tây tạng sống lưu vong nước ngoài hơn bốn thập niên qua, vừa lên tiếng kêu gọi thế giới nói chung – và đặc biệt Trung Quốc – nên tỏ tình nhân ái nhiều hơn đối với các nước láng giềng trong năm mới

Trước những thách đố của dân số thế giới ngày càng tăng, nhu cầu năng lượng và thực phẩm càng nhiều, cùng với sự chênh lệch giàu nghèo quá lớn, chúng ta phải chấp nhận hiện tượng toàn cầu hoá và đón nhận tha nhân từ mọi nước như những người láng giềng và cộng tác viên chứ không như người kình địch. Trong cái thế giới loài người phụ thuộc lẫn nhau này, chiến tranh đã lỗi thời. Tàn phá đất nước khác không đem lợi lộc gì cho mình mà còn gây đau khổ cho con người, xáo trộn liên hệ giao thương và phá rối môi trường – những tệ đoan mà tất cả thế giới đều phải chịu đựng.

Năm 2008 sẽ cần tăng cường nỗ lực để chấm dứt những tranh chấp bạo động đang thao diễn tại nhiều nơi trên thế giới. Đà phát triển kinh tế sẽ tiếp tục, trong khi con người sẽ ý thức sâu sắc hơn về những tai họa của sự biến đổi khí hậu và nhu cầu tự bảo vệ đối với những hậu quả vô lường của nó. Chắc chắn sẽ phải tập trung chú ý vào những kẻ không của không quyền, từng là nạn nhân đầu tiên và bất lực nhất để tự bảo vệ.

Con người cần thực phẩm và một số dịch vụ để đáp ứng những nhu cầu thiết yếu trong cuộc sống, không kể những gì có thể bảo đảm nhân phẩm và một đời sống lành mạnh. Nhưng tất cả những tiến bộ và sáng tạo của sinh hoạt kinh tế không giúp chúng ta đáp ứng những nhu cầu thiết yếu nói trên cho con người. Cái hố ngày càng sâu rộng giữa ‘những kẻ có nhiều’ và ‘những kẻ không có gì’ còn sẽ gây nhiều đau khổ cho nhiều người.

Hằng ngày chúng ta chứng kiến những sự phô trương giàu sang lộ liễu cùng với cảnh chết đói, nghèo nàn, suy dinh dưỡng và những bệnh tật có thể ngừa hoặc có thể cứu chữa. Sao chúng ta không thắc mắc là có gì không ổn trong cách lựa chọn những mục tiêu hoặc những động cơ thúc đẩy chúng ta, hay là cả hai ? Tôi tin rằng chúng ta phải tìm cách đưa lòng từ bi vào sinh hoạt kinh tế của chúng ta.

Từ bi và nhân ái là những đúc tính căn bản trong liên hệ giữa người với người. Vì thế một xã hội trong đó con người phụ thuộc lẫn nhau phải là một xã hội từ bi, nhân ái trong cách lựa chọn mục tiêu, và cả trong cách theo đuổi những mục tiêu đó.

Khi chúng ta chỉ tập trung nhắm vào những đòi hỏi riêng tư và bất chấp những nhu cầu và quyền lợi của kẻ khác, chúng ta sẽ gây nên xung khắc. Đó là điều tất nhiên nếu ta chỉ coi hạnh phúc và nhu cầu mưu sinh dưới khía cạnh của cải và quyền lực. Con người ai cũng khát khao tự do, bình đẳng, phẩm chất được tôn trọng, và quyền đạt những giá trị đó. Vì thế, trong cái thế giới ngày càng thu nhỏ thời nay, chấp nhận một số tiêu chuẩn phổ quát về quyền làm người cho nhân loại là điều thiết yếu.

Tôi không thấy có gì mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển kinh tế và nhu cầu tôn trọng nhân quyền. Quyền tự do ngôn luận và quyền lập hội là thiết yếu cho một nền kinh tế đang phát triển. Chẳng hạn bên Tây tạng, đã có nhiều trường hợp mà những chính sách kinh tế thất sách vẫn tiếp tục áp dụng mãi sau khi thất bại chỉ vì người dân và ngay cả cán bộ không có quyền phản đối. Ở những nước khác cũng thế thôi.

“Người Tây tạng yêu chuộng văn hoá và coi nếp sống của họ là phù hợp nhất cho môi trường sinh sống của mình, nhưng mỗi khi họ chứng tỏ sự gắn bó, tôn trọng hay một niềm tin tích cực vào những giá trị ấy, thì chính quyền Trung Quốc lại coi động cơ thúc đẩy việc bảo tồn phẩm chất của họ như một mối đe doạ cho sự thống nhất của Trung Quốc.”

Chúng ta thường ca ngợi đa dạng đa nguyên trên lý thuyết, nhưng trong thực hành quá nhiều lúc chúng ta không tôn trọng điều đó. Khi gặp người khác chúng ta, chúng ta có khuynh hướng đánh giá sự khác biệt như một điều tiêu cực và coi đó như một đe dọa. Điển hình là thái độ của chính phủ Trung Quốc đối với dân tộc Tây tạng. Tất nhiên người Tây tạng yêu chuộng văn hoá của họ và coi nếp sống của họ là phù hợp nhất cho môi trường sinh sống của mình, nhưng mỗi khi họ chứng tỏ sự gắn bó, tôn trọng hay niềm tin tích cực thì chính quyền Trung Quốc lại coi cái động cơ thúc đẩy việc giữ gìn, bảo vệ phẩm chất của họ như một mối đe doạ cho sự thống nhất của Trung Quốc. Chính sự thiếu khả năng đón nhận tính đa dạng đó là nguồn gốc căn bản gây nên những bất mãn khả dĩ đưa đến xung đột.

Lãnh đạo Trung Quốc đặt nhiều kỳ vọng vào sự hài hoà : một mục tiêu tối hảo. Nhưng muốn thực hiện nó, phải tin tưởng lẫn nhau. Tin tưởng phát xuất từ tính bình đẳng và lòng từ bi. Nghi kỵ gây ra kiềm chế và ngăn cản tin tưởng. Không có tin tưởng, làm sao có thể thực hiện đoàn kết đích thực hoặc hài hoà ?

Tôi tin rằng chúng ta có thể tìm ra một phương cách để người Hán và người Tây tạng chung sống với nhau trong sự tôn trọng nhân phẩm, tự do và tinh thần giao hảo giữa láng giềng. Tôi tin vững vàng chúng ta có thể đạt một giải pháp ‘trung dung’ nếu chúng ta chấp nhận tôn trọng những khác biệt của nhau và khẳng định chúng ta có cả khả năng và phương tiện để giải quyết những vấn đề của chúng ta trong tình tương thân tương trợ.

Năm 2008 thế giới sẽ chú ý vào Trung Quốc đặc biệt trong mùa Thế vận hội. Tôi tin vững vàng là một quốc gia với dân số đông nhất thế giới, với một nền văn minh phong phú và một chiều dài lịch sử cổ kính, Trung Quốc đáng hưởng đặc ân và danh dự này. Nhưng chúng ta cũng không nên quên rằng Thế vận hội là một cuộc thi đua tự do, sòng phẳng và cởi mở giữa những lực sĩ của tất cả mọi quốc gia, cho dù nhỏ bé. Tóm lại, tự do, công bằng, cởi mở và bình đẳng không phải chỉ là những nguyên tắc in sâu trong tinh thần Thế vận hội, mà cũng là những giá trị cao cả nhất của loài người, một thước đo mà mọi dân tộc đều phải tuân theo.

(Trích The Economist Dec. 2007 : ‘The World in 2008’, China Special Section)

Khái niệm đức Dalai-Lama thường dùng khi phát biểu hoặc thuyết pháp là hai chữ quen thuộc từ bi của nhà Phật (tiếng Anh và tiếng Pháp thường dịch là ‘compassion’). Trong lời kêu gọi trên đây, tờ The Economist đã có sáng kiến vừa dịch vừa diễn giảng bằng từ ‘nice’ (‘tử tế’).

‘Tử tế’ là một từ đơn sơ, dễ hiểu. Trong cuốn phim “Chuyện tử tế” của Trần Văn Thủy, cố học giả thâm nho Đào Duy Anh có cắt nghĩa ‘tử tế’ là cái gì kỹ càng, tinh tế, đại khái người ‘tử tế’ là người chú trọng những gì tế nhị, nhỏ bé mà quí hoá nhất trong kẻ khác, biết trân trọng tha nhân bất kể cao sang hay hèn mọn – nhất là hèn mọn –, tóm lại là người hiền, người tốt. Sự ra đời của bộ phim này cách đây hơn hai thập niên, không lâu trước phong trào ‘đổi mới’, được người Việt trong cũng như ngoài nước thời ấy đón nhận với bỡ ngỡ và xúc động. Chẳng lẽ trong cái thế giới phi nhân của đấu tranh giai cấp dưới ngọn cờ ‘xã hội chủ nghĩa’, đề cao lọc máu cải tạo thành phần, con người đè lên nhau mà sống, còn có chỗ cho những chuyện tử tế, nhân từ, nhân ái, còn chút hy vọng cho tình người… Song niềm hy vọng chỉ thoảng qua như hơi gió.

Trong bối cảnh một nước Tây tạng bị Trung Quốc áp bức suốt nửa thế kỷ nay, lời khuyến cáo của đức Dalai-Lama là cách dùng lời nhẹ để nói lên một thực trạng nặng (litote), ngụ ý trước đây, nói cách bao dung và ‘tử tế’ nhất, tạm cho là có chút tử tế đấy (?), nhưng ngày hôm nay nhân dịp đầu năm mới hãy cố gắng tử tế hơn… Nhưng biết cách ăn nói lịch thiệp cố hữu của nhà lãnh đạo chân tu và nhất là nhìn lại lịch sử gần đây, ai cũng hiểu rằng đây là lời cảnh giác nghiêm khắc nhằm cảnh cáo cách sư xử vốn không tử tế chút nào. Từ sự xâm lăng quân lực năm 1950 đến chính sách xoá sổ nền văn hoá của cả một dân tộc – đức Dalai-Lama không ngần ngại tố cáo sự ‘xâm lược bằng dân số’ (demographic aggression), thậm chí ‘diệt chủng văn hoá’ (cultural genocide) – đến cuộc đàn áp ‘tàn bạo’, ‘quá sức tưởng tượng’ trong tuần qua, lời kêu gọi thống thiết trên càng đượm một ý nghĩa bi đát : «Phải công nhận rằng có một sự kỳ thị : người dân Tây tạng sống trong nước của mình lại bị cư xử như công dân hạng nhì… Người Hán chỉ biết dùng sức mạnh để giả tạo hoà bình, một nền hoà bình xây dựng bằng bạo lực và khủng bố…»

Xem người lại nghĩ đến ta, tình cảnh Việt Nam cũng đáng lo ngại không kém trước sự áp đảo, khống chế của một siêu cường quốc dựa thế mạnh ăn hiếp các láng giềng tiểu nhược. Ý chí bá chủ của Đại Hán dai dẳng trong lịch sử, ngày nay không cần che dấu, mà nạn nhân hàng đầu vùng Đông Nam Á là láng giềng gần kề phương Nam. Không cần nhắc lại ‘ngàn năm đô hộ’ xa xưa, chỉ trong vài thập niên qua, đặc biệt từ khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Quốc tế (OMC/ WTO), không thiếu gì những mưu đồ và thủ đoạn của ‘đồng minh’ phương Bắc nhằm phá rối ‘nước bạn’ bằng cách ném đá giấu tay, thậm chí khuynh đảo, hà hiếp và, nếu cần, thẳng thừng xâm lược… Điển hình là hiệp ước lãnh thổ lãnh hải 1999-2000 và gần đây việc chính thức hoá sự xâm chiếm các quần đảo Hoàng Sa-Trường Sa. Tất cả dưới chiêu bài ‘biên giới mềm’ (tức chỗ nào yếu thì ta cứ việc lấn) và nhân danh nhu cầu mở rộng ‘không gian sinh tồn’ (Tây tạng, Biển Đông…) để bảo vệ đại chiến lược của Trung Quốc. Những tai hoạ vô lường do thuyết ‘không gian sinh tồn’ của các nhà chiến lược quân phiệt Nhật hoàng và Đức quốc xã gây ra thời Thế chiến II, đến nay vẫn chưa phai mờ trong ký ức nhân loại… Chỉ nghe từ ‘espace vital’ cũng đủ lạnh người.

Oái oăm, và mỉa mai thay cho người Việt, chiến lược ‘ăn người’ (predator) này lại được che đậy dưới những khẩu hiệu ru ngủ và những mỹ từ êm tai ! Nào là ‘bốn cái tốt’ giữa TQ và VN : Đồng chí tốt, Bạn bè tốt, Láng giềng tốt, Đối tác tốt… Không kể bao nhiêu thứ ‘liền’ và ‘chung’ : Sông liền sông, Núi liền núi, Chung một màu cờ, Chung một Biển Đông, Chung một tấm lòng, và chung những gì nữa… Sau cùng nhưng chưa hết, kiệt tác của lưỡi gỗ cách mạng quốc tế là ‘tình hữu nghị Việt-Trung’, được gói gọn trong... ‘16 chữ vàng’ : Láng giềng hữu nghị, Hợp tác toàn diện, Ổn định lâu dài, Hướng tới tương lai…

Chưa kể một quan niệm cao quý được lãnh đạo Trung Quốc đề cao hiện nay là hai chữ ‘hài hoà’ : trong nước thì xây dựng một ‘xã hội hài hoà’, đồng thời đối ngoại thì cổ võ một ‘thế giới hài hòa’ để bảo vệ trật tự và hoà bình thế giới...

Tử tế quá chừng ! Nhưng dân đen Việt Nam thực dụng vẫn thắc mắc tự hỏi : rốt cuộc rồi sự hài hoà này, với các thứ tốt, các thứ liền, chung kia, và các chữ vàng đó lợi cho AI ?

Đâu rồi những quân tử nhất ngôn, những hiền nhân, những con người cao thượng, vị tha, nói đơn giản là con người tử tế, đường hoàng, hài hoà thật… trong chiều dài đáng kính của lịch sử Trung Hoa ?