HỘI ĐỒNG GIÁO HOÀNG CÔNG LƯ VÀ HOÀ B̀NH

 

MỘT CÁI NH̀N MỚI

VỀ HỌC THUYẾT XĂ HỘI CÔNG GIÁO

 

Hervé Carrier, S.J.

Chuyển ngữ Nguyễn Đăng Trúc

 

Quyển I

Học Thuyết Xă Hội Của Giáo Hội:

Các Nguồn Phát Sinh Và ư Nghĩa Hiện Nay

 

Dẫn nhập

Hai mươi lăm năm vừa qua, tư tưởng và hoạt động của người công giáo trong lănh vực xă hội đă ghi nhận một bước phát triển khả quan. Giáo hội được xem là một trong những định chế đáng nể trọng nhất qua những nổ lực dấn thân hiệu quả và uy tín nhằm cổ vơ hoà b́nh, công lư, nhân quyền, thăng tiến văn hoá và xă hội.

Công đồng Vaticanô II và các vị Giáo hoàng vào thời đại hôm nay đă thành công chuyển sứ điệp Phúc âm thành một toàn bộ những nguyên lư đạo đức và định hướng tinh thần để hướng dẫn những sinh hoạt của xă hội ngày nay. Giáo hội và xă hội đă đi đến một phương thức đối thoại mới, có nền tảng sâu xa hơn, mang lại lợi ích chung cho đức tin Kitô giáo cũng như các nền văn hoá hiện đại.

Kinh nghiệm mới mẻ nầy c̣n tạo nên uy tín và hiệu quả cho tiếng nói của Giáo hội, khi Giáo hội lên tiếng đ̣i hỏi cần có một xă hội công bằng và nhân đạo cho tất cả mọi người. Kinh nghiệm đó cũng cống hiến một sự kiện có tầm vóc quan trọng đặc biệt trong cuộc sống Giáo hội: Giáo hội càng cảm thấy ḿnh hiện diện trung thực hơn mỗi khi đồng hoá ḿnh vào công cuộc giải phóng và thăng tiến mọi người nam nữ.

Trong bối cảnh rộng răi nầy - vừa có tính cách giáo hội vừa văn hoá -, chúng ta sẽ lượng định ư nghĩa của Học thuyết Xă hội Công giáo. Học thuyết đó không phải là một sinh hoạt thứ yếu, nhưng diễn tả hùng hồn về sự hiện diện tích cực và cứu độ của Giáo hội ở giữa các xă hội con người.

Tập sách nầy cố đưa ra một cái nh́n mới về học thuyết xă hội của Giáo hội cũng như về vai tṛ mà Giáo hội được gọi để chu toàn trong thời buổi hôm nay. Chúng ta sẽ thấy rằng ảnh hưởng ngày nay của tư tưởng xă hội công giáo là kết quả của một chuỗi kinh nghiệm lâu dài: kinh nghiệm qua lịch sử về các mối quan hệ giữa Giáo hội với các xă hội.

Để nắm bắt được giáo huấn của Giáo hội về xă hội, chúng ta sẽ dừng lại ở vài câu hỏi chính: Giáo huấn ấy phát sinh từ nguồn gốc nào? Nó liên hệ đến cuộc sống của Giáo hội và các xă hội như thế nào? Nó có ư nghĩa ǵ cho các xă hội ngày nay? Chúng ta sẽ đề cập Học Thuyết Xă Hội Công Giáo đến các câu hỏi ấy qua hai lối tiếp cận bổ sung cho nhau.

Trước hết, là tiến tŕnh h́nh thành qua lịch sử và lối diễn tả ngày nay của Học thuyết Xă hội Công giáo (Quyển I).

Sau đó chúng ta sẽ phân tích và b́nh luận một số tài liệu được chọn lựa của các vị Giáo hoàng kể từ Đức Lêô XIII đến Đức Gioan Phaolô II; các tài liệu nầy sẽ nêu rơ lên ư nghĩa về Học thuyết Xă hội của Giáo hội (Quyển II).

Chúng tôi cống hiến những trang nầy nhằm giúp độc giả có được những nét chính yếu để đi vào việc nghiên cứu về sau. Và cầu mong hai lối tiếp cận ấy - một cái nh́n có tính cách lịch sử và một nổ lực phân tích các tài liệu - sẽ giúp độc giả hiểu rơ hơn về tiến tŕnh phát triển của Học thuyết Xă hội Công giáo và công việc phục vụ đặc loại mà Giáo hội được gọi để chu toàn trong thời đại của chúng ta.

 

Quyển I

 

Bản dịch Việt ngữ của Nguyễn Đăng Trúc

NOUVEAU REGARD SUR LA DOCTRINE SOCIALE DE L’EGLISE

Conseil Pontifical ‘Justice et Paix‘ Cité du Vatican

Hervé Carrier, S.J.

 

 

I. Quan điểm của một định chế có kinh nghiệm

Một lối tiếp cận mới về Học thuyết Xă hội Công giáo đang được áp dụng rộng răi. Người ta truy cứu lại học thuyết đó trong khung cảnh của toàn bộ sứ mạng giáo huấn của Giáo hội từ lúc khởi thuỷ, và dưới ánh sáng của kinh nghiệm về cuộc sống xă hội, chất chứa qua bao thế kỷ. Đó là lư do tại sao tư tưởng xă hội của một định chế đầy kinh nghiệm như Giáo hội được dư luận dân chúng cũng như các nhà chuyên môn lưu ư. Người ta lại càng để tâm hơn nữa vể quan điểm đặc loại của Giáo hội khi Giáo hội lên tiếng trong lănh vực xă hội.

I.1. Học thuyết Xă hội Công giáo là ǵ, và cái ǵ không phải là nó .

Ngày nay, bản tính riêng của Học thuyết Xă hội Công giáo đă được minh định và chức năng của nó được hiểu rơ hơn. Quan điểm đặc loại của giáo thuyết xă hội thiết yếu là quan điểm của nền thần học đạo đức áp dụng vào các vấn đề xă hội. Việc minh định như thế rất quan trọng: nó cho thấy ngay cái không phải là học thuyết ấy và loại bỏ được những ngộ nhận và quan niệm sai lạc về các ư định thật sự của Giáo hội khi Giáo hội dấn thân vào các vấn đề xă hội.

Vào thời chúng ta, những ai cập nhật vấn đề thường hiểu được rằng Giáo thuyết Xă hội Công giáo không thể nào so sánh với một lập trường ư hệ nào đó, như nhận xét không kiểm chứng của một số người trong quá khứ. Một cách khách quan, ngày nay Giáo thuyết Xă hội của Giáo hội không được hiểu như là một ư hệ, một lư thuyết xă hội, cũng không phải là một bản phóng họa tóm lược dự án riêng cho một hệ thống kinh tế hoặc xă hội, hay một lối vận dụng quyền lực một cách kín đáo hoặc biện minh cho các quyền lợi đă sở đắc; cũng không phải là một ước mơ được lư tưởng hoá hay một bộ sách đạo đức luân lư trừu tượng dùng cho các tập thể con người. Giáo thuyết nầy cấu tạo nên "một loại riêng của nó". Nó diễn tả suy tư của Giáo hội về các thực tại xă hội trong thời đại chúng ta qua việc thẩm định các thực Nguồn Gốc và Ư Nghĩa 9 9 tại xă hội đó chiếu theo ánh sáng của Phúc âm, và đề nghị những nguyên tắc chỉ dẫn nếp sinh hoạt thực tiễn nơi xă hội nầy. Từ nền tảng ấy, giáo thuyết xă hội là một lối áp dụng của thần học, và đặc biệt là thần học luân lư, vào các vấn đề đạo đức mà xă hội con người thắc mắc.

Học thuyết nầy vừa được thần học hứng khởi vừa dựa trên thực tế của xă hội, v́ nó đề nghị một quan điểm sống theo tinh thần Kitô giáo trong những hoàn cảnh xă hội khác nhau từng được nghiên cứu nhờ khả năng suy tư của lư trí và các ngành khoa học nhân văn.

Đây là một dịch vụ Giáo hội cống hiến cho những ai đang xây dựng xă hội: "Bằng cách ấy (Giáo hội) t́m cách hướng dẫn con người, để họ dựa vào suy tư của lư trí và thành quả của các ngành khoa học nhân văn, đáp trả ơn gọi của ḿnh là mang lấy trách nhiệm xây dựng xă hội trần thế"[1].

V́ thế, qui ghép Học thuyết Xă hội của Giáo hội như một giải pháp thứ ba giữa thuyết Mác-xít và chủ nghĩa tư bản, làm như Giáo hội xướng lên một loại ư hệ mới thay thế để kiến tạo một hệ thống kinh tế hoặc chính trị, đó là một lối suy nghĩ sai lầm. Giáo hội không đề nghị một ư hệ nào, một hệ thống xă hội, kinh tế, chính trị nào bất kỳ. Sự việc đó không nằm trong khung hoạt động, cũng như khả năng của Giáo hội. Vai tṛ đặc loại của Giáo hội là kiến giải giá trị đạo đức của các sinh hoạt xă hội và cống hiến những nguyên tắc chỉ dẫn ăn khớp với cái nh́n của Phúc âm về nhân phẩm. Quan điểm ấy đă từng được Đức Gioan Phaolô II diễn tả rơ ràng: "Học thuyết Xă hội của Giáo hội không phải là "con đường thứ ba" giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa tập thể Mác-xít, cũng không phải một giải pháp nào đó bất kỳ trong các giải pháp ít triệt để hơn: nó cấu thành một loại riêng của nó. Nó không phải là một ư hệ, nhưng là một lối diễn tả chính xác những kết quả của một nổ lực suy tư hướng đến các thực tại phức tạp của nhân sinh trong xă hội và trong bối cảnh quốc tế, dưới ánh sáng đức tin và truyền thống của Giáo hội. Mục đích chính của nó là kiến giải các thực tại nầy, xét xem chúng thích hợp hay cách biệt với những đường hướng của lời dạy trong Phúc âm về con người và về ơn gọi trần thế và Học Thuyết Xă Hội Công Giáo 10 10 siêu nhiên của nhân loại; như thế Học thuyết Xă hội của Giáo hội có mục đích là định hướng cách sống theo Kitô giáo. Nên nó không đi vào lănh vực của ư hệ, nhưng thuộc lănh vực của thần học và đặc biệt là thần học luân lư" [2].

I. 2. Một kinh nghiệm thu thập dần hồi

Một lư do khác giải thích sự lưu ư đối với học thuyết xă hội của Giáo hội, là ngày nay người ta đang xem nó như một tiến tŕnh đang phát triển mạnh mẽ hơn là một bộ luật bất động về các mẫu mực xă hội nhất định. Nh́n dưới khía cạnh nầy, giáo huấn Giáo hội được hiểu như một nổ lực chậm rắ, cẩn trọng, nhưng ngày càng phát triển sâu rộng nhằm thấu hiểu và đồng hành một cách siêu nhiên với kinh nghiệm xă hội của gia đ́nh nhân loại. Học thuyết đó không phải thuần lư thuyết; nó hết sứ thực tiễn bởi lẽ nó có thể áp dụng cho những hoàn cảnh lịch sử kế tiếp nhau và thích ứng với một tiến tŕnh canh tân trường kỳ; thật thế, suy tư Kitô ǵáo cập nhật các hoàn cảnh đổi thay và gợi lên những thách đố đạo đức của những xă hội khác nhau. Đó là những lư do khiến Giáo hội mời gọi chúng ta truy t́m tư tưởng xă hội Kitô giáo, xuyên qua tiến tŕnh phát triển của nó trong những hoàn cảnh luôn luôn mới mẻ, được tài bồi qua các thế kỷ từng chạm trán với các vấn đề đạo đức và siêu nhiên của các xă hội trong nhiều nền văn hoá và nhiều thời đại khác nhau.

Những vấn đề khẩn trương mà thời đại chúng ta phải đương đầu đ̣i hỏi Kitô hữu phải xét kỹ lương tâm ḿnh và dấn thân. Đó là điều mà Thượng Hội đồng Giám mục năm 1985 đă nêu lên: "Thật thế, ngày nay khắp mọi nơi trên thế giới, chúng ta chứng kiến đà gia tăng của nạn đói, áp bức và bất công, chiến tranh hoành hành trên nhiều vùng khác nhau kéo theo bao đau khổ, trong lúc đó nạn khủng bố và bạo động dưới muôn vàn h́nh thức thể diễn nơi nơi. Sự kiện nầy buộc chúng ta phải có một lối suy tư thần học mới và sâu xa hơn để kiến giải các dấu chỉ ấy dưới ánh sáng của Phúc âm".

Thượng Hội đồng kết luận rằng chúng ta phải hiểu rơ hơn về bản chất của "Học thuyết Xă hội của Giáo hội đối với nổ lực thăng tiến con người trong những hoàn cảnh luôn luôn mới mẽ"[3] và đem ra thực hành.

I.3. Một tiến tŕnh phát triển

Lời kêu gọi thích đáng nầy thúc đẩy chúng ta nghiên cứu lại Giáo thuyết Xă hội của Giáo hội như một tiến tŕnh triển nở liên tục, tương hợp với kinh nghiệm của các thế hệ Kitô hữu đă từng dấn thân t́m hiểu các trách nhiệm của chính ḿnh ở giữa ḷng các xă hội rất khác nhau qua các thế kỷ. Quan điểm đó đáng được lặp lại lần nữa v́ nhiều người vẫn có khuynh hướng xem Học thuyết Xă hội của Giáo hội như một toàn bộ các luật lệ cứng nhắc, bất động.

Chúng ta nhớ lại thời gian các năm 60 và 70 đă có một cuộc tranh luận, trong một số môi trường sinh hoạt của người công giáo, về "Học thuyết Xă hội của Giáo hội", ư nghĩa, tầm quan trọng hiện thời và ngay cả sự hiện hữu của nó. Một số người phê b́nh nêu lên rằng ''học thuyết'' ấy chả có ǵ đáng kể, chẳng qua đó cũng là một lối phát biểu có tính cách ư thức hệ đối đầu với những ư thức hệ có giá trị thực tiễn hơn như xă hội chủ nghĩa hoặc thuyết cộng sản. Một số người khác lại xem giáo huấn xă hội của Giáo hội như một bộ sách tổng hợp các thông điệp các Giáo hoàng, mà đem ra trích dẫn th́ cũng chẳng ǵúp ích ǵ mấy trong việc t́m hiểu vai tṛ của Giáo hội trong các xă hội tân kỳ.

Nhưng nay hoàn cảnh đă chuyển hướ ng rơ rệt, dần hồi, qua việc tiếp nhận và hiểu rơ hơn về sứ điệp của công đồng Vaticano II. Những cố gắng không ngừng của Đức Phaolô VI và Gioan-Phaolô II cũng có tính cách quyết định: các Ngài đă đóng góp thật nhiều trong việc cập nhật giáo huấn của Giáo hội vào các vấn đề thiết yếu mà xă hội đương thời đă đối đầu: công lư, nhân quyền, tự do, giải phóng, phát triển, ḥa binh, môi sinh, bảo vệ gia đ́nh, giới lao động, các người bị áp bức, các nhóm người thiểu số, các trách nhiệm của các hội đoàn, các quốc gia, các cơ quan quốc tế.

Giờ đây người ta hiểu được rằng giáo huấn của Giáo hội thể hiện một ''mối ưu tư ngày càng lớn'' và luôn là một tiến tŕnh mở rộng. Sự kiện đó có nghĩa là, điều ǵ Giáo hội ngày nay xác quyết, liên quan đến những mối quan hệ của ḿnh với các xă hội và các nhóm, không phải chỉ phát xuất từ những lối diễn dịch trừu tượng, nhưng đúng hơn, nó phản ảnh một kinh nghiệm suy tư và hành động thu thập qua nhiều khung cảnh xă hội luôn diễn tiến một cách linh động. Kinh nghiệm đó khởi phát từ thời nguyên thủy của Giáo hội, một Giáo hội luôn luôn lưu ư đến những đổi thay của xă hội xảy đến trong lịch sử, cho đến thời đại hiện nay.

Những trang sách này sẽ nêu lên một cái nh́n tổng hợp về kinh nghiệm phong phú và linh động đó của Giáo hội, của những nỗ lực áp dụng các nguyên tắc của Phúc âm vào các thực tại của các xă hội đang biến đổi, nhờ vào lối suy tư Kytô giáo và công tŕnh t́m hiểu dựa trên lư trí.

II. Giáo hội và Xă hội

Ảnh hưởng hổ tương Trước hết, phải nh́n nhận rằng Giáo hội không phải chỉ biết ''giáo huấn'' các xă hội, nhưng cũng ''học hỏi'' một cái ǵ nơi các xă hội ấy. Thật thế, quan hệ giữa Giáo hội và Xă hội tương ứng với một tiến tŕnh ảnh hưởng hổ tương và tác động lên nhau. Một mặt, các xă hội nối tiếp nhau đă để lại dấu vết rơ rệt trong Giáo hội xét như một thực thể xă hội. Giáo hội đă ghi khắc những nét đa biệt xuyên qua những đổi thay của các nền văn hóa trong lịch sử, tiến tŕnh phát triển của các ngành khoa học, nghệ thuật và các kỹ thuật sản xuất và truyền thông. Những thay đổi bên trong xă hội như thế, một phần do chính Giáo hội chi phối, đă đem lại cho người Kytô hữu cũng như những người không phải là Kytô hữu những quan điểm mới về hữu thể con người trong khung cảnh tổ chức cuộc sống vật chất và xă hội. Trong khuôn khổ này, mặc dầu ngay từ khởi thủy Giáo hội luôn ư thức về bản sắc cá biệt nơi nền tảng của ḿnh, th́ xuyên qua nhiều thế kỷ, Giáo hội ấy cũng đă chứng kiến những đổi thay nơi thân thể bên ngoài, nên việc phân biệt giữa Giáo hội của các thời kỳ khởi thủy, với Giáo hội thời trung cổ và Giáo hội thời tân kỳ là việc làm chính đáng.

Mặt khác, nếu nh́n ảnh hưởng của Giáo hội trên xă hội, th́ rất dễ thấy tác động của Kytô giáo trên nhiều cấp độ khác nhau. Trước hết, Giáo hội đă đào luyện cảm thức đạo đức tập thể và nếp sống xă hội qua nhiều thế kỷ bằng cách cổ suư các giá trị cốt lơi về công bằng và bác ái. Giáo hội c̣n ảnh hưởng trên các xă hội do các hoạt động bác ái từ thiện và dấn thân xă hội của các Kytô hữu. Cuối cùng, một cấp độ khác nữa, đó là giáo thuyết xă hội được Giáo hội tŕnh bày rơ ràng, càng ngày càng gia tăng tầm quan trọng qua các thế kỷ, tạo nên một phương thế ảnh hưởng riêng trên nề nếp và cơ cấu sinh hoạt trong xă hội .

Ở đây chúng tôi sẽ xét đến một số kiểu mẫu tác động xă hội hỗ tương có tính cách đặc trưng đă từng phát triển làm đổi thay các xă hội khác nhau. Chúng sẽ minh chứng cho thấy quan điểm, tư tưởng và giáo huấn của Kytô giáo đă ảnh hưởng sâu rộng trên các thực tại xă hội.

III. T́nh Huynh đệ phổ quát : Tác động của một ư tưởng

Ít có ư tưởng nào trong lịch sử đă từng gây tác động sâu đậm trên xă hội hơn là ư niệm Kytô giáo về t́nh huynh đệ phổ quát. Ư tưởng này xuất hiện dần hồi trong Cựu ước, khởi từ giáo huấn của các Tiên tri; các vị này đă tuyên dương công b́nh và ḷng thương xót là những giá trị cốt lơi của các tương quan xă hội. Một nếp cư xử đầy t́nh huynh đệ phổ quát và ḷng trắc ẩn đă khai sinh từ từ với xác tín là không thể từ chối giúp đỡ cho kẻ khác, nhất là cho người nghèo, người ngoại quốc, người góa bụa, mồ côi hoặc kẻ đang đau khổ. Trong Tân ước, các ư niệm về công b́nh và ḷng trắc ẩn được biểu hiện một cách phong phú, sâu, rộng hơn. Yêu thương và bác ái đă trở thành chuẩn mực của các tương quan xă hội. Không phải chỉ yêu bạn ḿnh hay dân riêng của ḿnh, nhưng c̣n phải yêu thương người ngoại quốc, kẻ thù và người bắt bớ ḿnh. T́nh yêu không có một hạn chế nào nại lư do chủng tộc, hoàn cảnh xă hội, phái tính : ''Không c̣n là Do thái hay Hy lạp, không c̣n là nô lệ hay người tự do, không c̣n là nam hay nữ, v́ tất cả anh chị em đều làm nên một trong Chúa Giêsu Kitô '' (Ga 3,28). Chính Thiên Chúa là chuẩn mực của t́nh huynh đệ này. Tất cả mọi người phải thương yêu nhau như Thiên Chúa đă yêu mọi người, như Đức Giêsu đă dạy chúng ta điều đó : ''Như ta đă yêu các con, th́ các con phải thương yêu nhau'' (Gioan 13, 34 ).

Giáo hội thời khai sinh đă truyền bá ư tưởng mới mẻ về t́nh huynh đệ nầy trong các xă hội mà Giáo hội tiếp xúc. Một tác giả vô danh sống vào thế kỷ thứ II đă viết một bức thư cho một người có tên là Diognète, và giải thích cho người ấy biết các Kytô hữu đă tham gia tích cực vào tất cả các sinh hoạt của đời sống xă hội, và đức tin của họ có thể biến đổi thế giới : ''Những Kytô hữu không khác ǵ các người khác do nguồn gốc xứ sở, tiếng nói, cách ăn mặc cả ... Họ không nói loại tiếng nào khác thường, cách sống của họ không có ǵ đặc biệt ...

Họ thích ứng với các phong tục địa phương về y phục, thức ăn và cách sống; đồng thời lại biểu lộ những luật lệ khác lạ và hết sức nghịch thường của xứ sở thiêng liêng của họ .... Họ yêu mọi người và mọi người lại bắt bớ họ.... Nói tóm, linh hồn trong thân xác thể nào, th́ Kytô hữu ở trong thế giới như thế... Kytô hữu như những kẻ bị giam giữ trong nhà tù của thế giới : nhưng kỳ thực chính họ duy tŕ thế giới''[4]. Các Kytô hữu đầu tiên đă xác tín rằng đức tin và cách sống của họ có thể thay đổi xă hội.

Họ tự xem là ''linh hồn của thế giới''. Đấy là một nguyên tắc căn bản nhất để thay đổi xă hội.

III.1. Các tác giả Kytô giáo đầu tiên

Các Giáo phụ đă đào sâu và minh giải giáo điều đó và đă áp dụng vào các hoàn cảnh cụ thể. Clêmentê Alexandria, Basiliô Cả, Grêgôriô thành Nazianzê, Grêgôriô thành Nixê, Gioan Kim khẩu, Ambrôxiô thành Milanô, Augustinô đă đóng góp vào công việc xây dựng một nền giáo huấn xă hội dựa trên Phúc âm. Các bài viết và bài giảng của các Ngài đă đưa tất cả các khía cạnh của đời sống cá nhân, xă hội và chính trị thấm nhuần tinh thần Kytô giáo. Họ là những tác giả bảo vệ một cách uy dũng cho những người nghèo và kẻ bị áp bức. Thánh Gioan Kim khẩu mạnh mẽ nhắc nhở người giàu có rằng họ phạm tội trộm cắp nếu họ không dùng của cải ḿnh có để mang lại lợi ích cho mọi người, v́ tài vật trong vũ trụ được tạo dựng khởi thủy được cống hiến cho mọi người. Những nhà tư tưởng lớn nầy chu toàn phận vụ ḿnh một cách tuyệt vời khi thức tỉnh tâm thức của người đương thời để họ tiếp nhận những ư tưởng của Phúc âm. Họ là những vị tiên phong mở ra một lối tư duy mới và khai sáng một nền nhân bản Kytô giáo, sẽ gây ảnh hưởng sâu đậm trong tất cả các lănh vực của đời sống xă hội. Nhờ kinh nghiệm sống, Kytô hữu biết được phương cách rao truyền Tin Mừng cho toàn bộ sinh hoạt văn hóa.

Thánh Augustinô diễn tả hùng hồn về ư thức xă hội của Giáo hội, khi Ngài nhắc cho giới cai trị thời của Ngài biết đến ảnh hưởng của Phúc âm trên xă hội : ''Ngài thử t́m cho ra những công dân tốt hơn những kẻ được đào tạo theo giáo thuyết của Đức Kitô; họ là những người lính, người chồng, người vợ, con trai, con gái, chủ , tớ, vua, quan,người đóng thuế, quan viên giữ quốc khố, họ tốt hơn v́ tất cả đều thấm nhập những đức tính tuyệt vời do giáo thuyết Kytô giáo hun đúc, và chúng ta thử xem người ta c̣n có thể cho rằng Giáo hội làm trở ngại lợi ích của quốc gia nữa hay không!''[5].

III.2 . Truyền bá một nền đạo lư Kytô giáo

Việc truyền bá Kytô giáo chung quanh Địa trung hải, đặc biệt trong suốt thời đại Constantinô, và sau đó vào thời trung cổ, gắn liền với sự thấm nhập nền đạo lư Kytô giáo vào trong tất cả các lănh vực của cuộc sống xă hội : hôn nhân, gia đ́nh, giáo dục, cách cai trị, thương măi và cuộc sống kinh tế. Các giá trị Kytô giáo ảnh hưởng sâu đậm đến việc điều hành công lư, lề lối phán quyết và soi dẫn nhiều bộ luật quan trọng như Bộ Summa Rei Publicae hoặc Bộ luật của Giustianô (529), Decretum của Gratianô (khoảng năm 1140), các Giáo lệnh tập của Grêgôriô IX (hoàn thành năm 1338). Trong các nghề nghiệp, buôn bán trao đổi và chức phận khác nhau, giáo huấn Kytô giáo soi dẫn các vấn đề liên quan đến khế ước, lương bổng, vay mượn, tiền lời và giá cả. Trong các ngành nghệ thuật, kiến trúc ,văn chương và kịch nghệ, các đề tài tôn giáo chiếm vị thế quan trọng. Những vấn đề quốc tế và các vấn nạn như chiến tranh và ḥa b́nh được nh́n dưới một nhăn quan Kytô giáo.

Có thể nói được rằng ảnh hưởng lớn nhất mà Giáo hội tác động trên xă hội là sự thấm nhập của các quy luật đạo lư vào các tiến tŕnh sinh hoạt xă hội. Khi rao giảng đức chính trực, t́nh yêu thương người bên cạnh, trung tín trong hôn nhân, tận tụy trong giáo dục, ngay thẳng trong các khế ước, phục vụ công ích trong chức phận và việc làm của ḿnh, Giáo hội thành công trong việc cải hóa tác phong và cơ cấu xă hội, xây dựng một lục địa Âu châu có nền văn hóa Kytô giáo. Đây là một công tŕnh có tầm vóc lịch sử quan trọng, v́ Âu châu như được gọi để đóng một vai tṛ quyết định trong việc truyền bá Kytô giáo qua các thời đại.[6]

Đến gần cuối thời trung cổ, người ta chứng kiến một sự phát triển quan trọng trong các sinh hoạt kinh tế, sản xuất và thương mại cũng như mậu dịch quốc tế. Sự kiện đó đi kèm với việc xuất hiện các ngân hàng, chuyển vốn, và một mức độ di động dân chúng linh hoạt hơn bất cứ lúc nào xuyên qua trào lưu đô thị hóa dồn dập. Những phương thức điều hành mới trong lănh vực kinh tế, xă hội và chính trị đ̣i hỏi một lối thiết định các quy luật đạo đức mới. Người ta thực sự cần đề cập đến các vấn đề xă hội - kinh tế một cách có hệ thống hơn.

IV. Lần đâu tiên giáo huấn về xă hội được xếp thành hệ thống

Các nhà thần học và các nhà tư tưởng bắt đầu suy tư có hệ thống về kinh nghiệm và giáo huấn đạo đức của Giáo hội trong khuôn khổ xă hội mới nầy. Suốt thời kỳ ấy, các nhà thần học, các tác giả về đạo đức học và giáo luật đă đóng góp rất nhiều cho tư tưởng xă hội công giáo. Chỉ nêu lên một vài đóng góp tượng trưng của họ để thấy rơ sự kiện nầy. Chúng ta lưu ư rằng Thánh Tôma Aquinô (1225-1274) là một trong những bực thầy đầu tiên luận giải các vấn đề đạo đức xă hội một cách có hệ thống, đặc biệt qua bộ Summa Theologia, trong đó ngài bàn đến các vấn đề Công lư (II, II, Q. 57-78) và Pháp Luật (I, II, Q. 90-108)

IV.1. Các ḍng tu

Nhiều tu sĩ đă là những nhà quan sát tinh tế về hoàn cảnh xạ hội mới và đề nghị một nền thần học luân lư thích ứng với thời đại của họ. Tu sĩ ḍng Đa Minh Thánh Antonin de Florence (1389-1459) viết cuốn Summa Moralis luận giải các vấn đề xă hội một các hết sức độc đáo đến độ kinh tế gia Joseph . Schumpeter xem ngài "như là người đầu tiên có được cái nh́n bao quát về tiến tŕnh kinh tế dưới những khía cạnh chính yếu của nó".[7] Thánh Antonin de Florence nằm trong truyền thống của những nhà luân lư học đă mang lại một quan điểm mới và những giải pháp mới cho các vấn đề đạo đức - kinh tế của thời đại ḿnh.[8] Các tu sĩ ḍng Phanxicô có trường phái những nhà luân lư học riêng, trong đó có những vị nổi bật như Pietri Olivi và cuốn Tractatus de Emptione (khoảng năm 1290) đào sâu vấn đề đạo đức - kinh tế, Ricardo Alessandro d 'Alexandrie và cuốn khảo luận De Usuris (1303), Thánh Bernardin de Sienne (1380-1444) với nhiều tác phẩm và bài giảng.[9]

Bên cạnh các tu sĩ Phanxicô, các tu sĩ Đa Minh và Ḍng Tên đóng một vai tṛ quan trọng trong việc h́nh thành nền thần học luân lư áp dụng cho đời sống xă hội và chính trị. Họ c̣n gây nên một tác động lớn thúc đẩy tiến bộ xă hội do chính lối sống, cách làm việc tổ chức cộng đoàn. Léon Monlin đă cho thấy lư do tại sao các Ḍng tu đă chuẩn bị cho các nguyên tắc dân chủ xuất hiện tại Âu châu xuyên qua lề lối điều hành các nhà ḍng.[10] Các Hiến pháp của các nhà ḍng ấy ngày nay c̣n được giới chuyên môn về khoa học chính trị nghiên cứu. Léon Monlin nhận xét rằng tổ chức ḍng Đa Minh như ''một nhà thờ lớn về luật hiến pháp''. Các tu sĩ Ḍng Tên, qua linh đạo và các cơ sở giáo dục của ḿnh, cũng đă phát triển một lề lối đào tạo nêu cao tinh thần phục vụ, khám phá và xướng xuất hành động, là những giá trị thúc đẩy công cuộc canh tân văn hóa và truyền bá tinh thần Kytô giáo.

Nhiều tài liệu xă hội của các vị Giáo hoàng bắt đầu đề cập đến những vấn đề như mua bán nô lệ đang xuất hiện ở Âu châu và đă bị Đức Piô II (1462) lên án là ''magnum scelus'' (đại ác). Các Ngài cũng thường nói về các vấn đề cho vay ăn lời ( Đức Calistô III, 1455; Đức Lêo X,1515). C̣n Đức Phaolô III qua bức tông thư Veritas Ipsa (1537) đă mạnh dạn bênh vực phẩm giá con người của các nhóm dân địa phương đang bị quyền lực bành trướng thực dân tại Thế giới mới đe dọa.

IV.2. Các bậc Thầy

Thế kỷ XVI đánh giá đỉnh cao của tư tưởng xă hội Công giáo. Francisco de Vitoria (1480-1546), Domingo do Soto (1494-1560), Rohberto Bellarmin (1542-1621) và Francisco Suarez (1548-1617) viết nhiều khảo luận trở thành cổ điển trong các lănh vực về công lư, luật pháp, tương quan Giáo hội - quốc gia và trật tự quốc tế. Tên tuổi họ rất quen thuộc với giới chuyên môn ngày nay trong các ngành khoa học chính trị và luật pháp quốc tế.[11]

Các bậc Thầy trên đây tạo ảnh hưởng nơi các tác giả khác sau này, cho đến cuối thế kỷ XVIII. Một trong những tác giả đó là Galiani Ferdiando (1728-1787); vị này được xem như nhà nghiên cứu kinh tế đầu tiên có tầm vóc Âu châu. Trong lịch sử của các ngành khoa học kinh tế, mọi người nh́n nhận rằng các nhà luân lư học này đă kết tạo nên những ư niệm đầu tiên xây dựng nền tảng cho nền kinh tế tân kỳ: vốn, lời, thị trường, giá đúng, giá trị, lợi ích, giao hoán tiền tệ, các rủi ro và tiền huê hồng. Đi đôi với những phân tích các sinh hoạt kinh tế, họ đă đưa ra những nguyên tắc đạo đức xây dựng một nếp đạo đức nghề nghiệp độc đáo liên quan đến những tầng lớp xă hội mới như các đại, tiểu thương gia, chủ thầu, các chủ ngân hàng và tất cả những ai có một vai tṛ điều hành cuộc sống xă hội - kinh tế.

Vào thế kỷ XVII, các nhà giảng thuyết thời danh như Bossuet và Thánh Vincent de Paul đă gây ảnh hưởng rất nhiều trên nếp sống xă hội ; cũng như vị giáo sư thần học nổi tiếng ở Alcala, Jean de Saint Thomas.

Vào thế kỷ XVIII, Giáo hoàng Bênêdictô XV bàn đến các vấn đề chủng tộc (Immensa Pastorum 1741) và bênh vực ''những người nghèo có quyền tự nhiên để có được những ǵ thiết yếu cho cuộc sống của ḿnh'' (Acerbi Plani, 1742). Ngài cũng nhắc đến việc cho vay ăn lời (Vix pernevit, 1745) và nêu lại các quyền của những người nghèo (Ex Commissione Nobis 1751).

IV.3. Xă hội mẫu mực

Chúng ta có thể nêu lên được tư tưởng xă hội phát xuất từ quan niệm Kytô giáo thời bấy giờ. Xă hội mẫu mực được các tác giả Kytô giáo chủ truơng dựa trên một số giá trị cốt lơi.

a- Nhân vị và phẩm giá siêu nhiên, sự tự do, trách nhiệm;

b- Gia đ́nh là tế bào nền tảng của xă hội;

c- Tinh thần liên đới giữa các công dân, thúc đẩy họ lưu ư đến công ích xă hội và đặc biệt đối với người nghèo;

d- Quyền tư hữu, một nguyên tắc phải thích ứng với của cải vật chất đă được tạo dựng cho mọi người nên cần phải được phân phối cho mọi người.

e- Các nguyên tắc về công b́nh, b́nh đẳng và trách nhiệm áp dụng cho tất cả mọi thành phần trong sinh hoạt kinh tế;

f- Giá trị lao động phải được nh́n dưới các khía cạnh xă hội và cá nhân, và phẩm giá của người lao động phải được quí trọng hơn là sản phẩm do họ tạo ra;

g- Trách nhiệm đạo đức của các nhà lă nh đạo dân sự, (tương ứng với) uy quyền của họ dựa trên những nền tảng thần học và triết học;

h- Nỗ lực t́m kiếm t́nh huynh đệ phổ quát và ḥa b́nh, xuyên qua một trật tự quốc tế công b́nh.

V. Giáo hội đối diện với cuộc cách mạng kỹ nghệ

Cuối thế kỷ XVIII, trào lưu kỹ nghệ hóa xuất phát, đi kèm với việc áp dụng chủ nghĩa tự do kinh tế, đă làm cho các giá trị cổ truyền lung lay. Nhiều cuộc điều tra trong thế kỷ XIX[12] cho thấy từ ng loạt công nhân đổ dồn về các thành phố để làm việc trong những điều kiện tồi tệ; đàn ông, đàn bà, trẻ em đều cam chịu hoàn cảnh này; họ được tuyển vào làm việc nhưng không có một hợp đồng nào bảo đảm; lao động liên tục hơn 14 giờ mỗi ngày hoặc c̣n hơn thế nữa, và với một đồng lương bất chừng và chết đói. T́nh cảnh bất công của giới lao động thúc đẩy Kytô hữu trong các nước trên đường kỹ nghệ hóa lúc bấy giờ suy nghĩ và hành động.

Giáo hội Công giáo cố gắng đương đầu với các vấn đề mới, từ việc trợ giúp và hành động trực tiếp đến nỗ lực xây dựng các chuẩn mực đạo lư thích ứng với nhu cầu của nền kinh tế mới. Giáo hội trực tiếp dấn thân giúp đỡ người túng thiếu, tổ chức các bệnh viện cho kẻ khốn cùng, các trường học cho người nghèo, thăm viếng các gia đ́nh của giới lao động. Ở Ư, Thánh Gioan Boscô sáng lập ḍng Salésiens, được biết đến qua hệ thống tổ chức giáo dục và công tác từ thiện của họ; và Thánh Giuse Cottolengo th́ xây dựng Hội La Piccola Casa ở Turinô ; ở Pháp, chân phước Frédéric Ozanam sáng lập Hội Thánh Vinh Sơn năm 1833. Những hoạt động bác ái này, cũng như các bệnh viện của các Nữ tu, các trường học phục vụ trẻ em nghèo do các Sư huynh tổ chức đều rất phổ biến. Một số kỹ nghệ gia Kytô hữu từng có kế hoạch giúp đỡ nhân công của họ tại chỗ, như Léon Harmel ở Pháp, bằng cách sống với họ và tổ chức cho họ thành từng ủy ban tham gia vào việc điều hành cơ sở. Một số người khác có tinh thần trách nhiệm lại tổ chức các câu lạc bộ, trong đó các kỹ nghệ gia và giới lao động cố gắng bàn thảo các vấn đề mới theo quan điểm Kytô giáo. Trong khuôn khổ này, tại Pháp phải kể đến l'oeuvre des Cercles, là một điển h́nh ; sinh hoạt này do các cán bộ của phong trào xă hội Công giáo thời khai sinh của tổ chức, như Albert de Mun và Charles la Tour du Pin.

VI. Một tư tưởng xă hội cho thời đại mới

Đồng thời với nỗ lực dấn thân ở giữa những người nghèo trong các họ đạo, bệnh viện, viện từ thiện và trường học, người Công giáo hoàn thành dần dần một bộ học thuyết độc đáo nhằm t́m hiểu các vấn đề mới của xă hội và đề nghị những giải pháp thích hợp với những quan điểm của Phúc âm. Ở Pháp, Villeneuve de Bargemont viết một biên khảo về Economie polique et vie chrétienne (Kinh tế chính trị và cuộc sống Kytô giáo) năm 1834. Ở Ư, Luigi Tapparelle d 'Azeglio (1793-1862) cộng tác với la Civiltà Cattolica xuất bản năm tập sách về Luật tự nhiên và một tập sách về các nguyên lư triết học của kinh tế chính trị. Cũng tại Ư, cần nêu lên sự nghiệp của Giuseppe Toniolo, vị sáng lập tập san ''la Rivista Internazionale di Scienze Sociali'' năm 1893.

Ở Đức, Đức Cha Wilhelm E. von Ketteler (1811- 1877), Giám Mục của địa phận Mayence, được xem như một trong những nhà trí thức tiên phong chính yếu của phong trào xă hội Công giáo ; một phong trào phát triển mạnh mẽ sau 1870 khắp Âu châu. Đức Cha Ketteler đă cho xuất bản một nghiên cứu về các vấn đề của giới lao động, năm 1864, với tựa đề : Die Arbeiterfrage und das Christentum ; tài liệu này tạo tiếng vang quốc tế. Đóng góp của Giám mục Ketteler cho tư tưởng xă hội Công giáo rất to lớn, nhất là Ngài đă liên kết được suy tư Kytô giáo, phân tích xă hội, phê b́nh hệ thống kỹ nghệ mới thành một tổng hợp, và c̣n nêu lên một lời kêu gọi phải tích cực dấn thân vào sinh hoạt và tổ chức chính trị. Sau này, Giáo hoàng Lêô XIII đă nói về Giám mục này như sau : ''Vị tiền nhiệm cao cả của chúng ta, chúng ta học nhiều điều ở nơi Ngài''.[13] Tại Áo, Karl von Vongelsang (1818-1898), một đồ đệ của Đức Cha Ketteler, đă tạo được ảnh hưởng sâu rộng qua các tác phẩm Vaterland (1875) và Monatsschrift fĂr Christliche Sozialreform (1879).

Ở Pháp, nhà kinh tế học Charles Perrin và Đức Cha Freppel đứng đầu một phong trào xă hội rất năng động. Ở Bỉ, Đức Cha Doutreloux và vị cộng tác viên của Ngài, Linh mục Pottier, đă tổ chức Hội nghị các tổ chức xă hội Công giáo từ 1866 đến 1890. Ở Tây ban nha, triết gia Jaime Balmes đáng được lưu ư.

Các Giám Mục dấn thân xă hội

Ở Thụy sĩ, Hồng y Mermillod; ở Anh Hồng y Manning; ở Hoa kỳ Hồng Y Gibbons và Giám mục Ireland; ở Úc Hồng Y Moran là những thí dụ của nhiều vị Giám mục trong thế kỷ XIX đă từng nỗ lực t́m kiếm một giải pháp cho điều mà thời ấy gọi là vấn đề xă hội.

Bên cạnh những vị vừa nêu tên, có lẽ cần phải ghi nhận một số lớn các Giám mục ở Pháp, Bỉ, Đức, Ư, Tây ban nha, Anh và Hoa kỳ đă dần hồi dấn thân tích cực vào vấn đề xă hội của thời họ qua bài giảng cũng như cả hành động của họ. Linh mục Phaolô Droulers đă nghiên cứu tỉ mỉ lập trường xă hội của các Giám mục Pháp vào thế kỷ XIX và cho thấy rơ ràng về việc các Giám mục Pháp đă dấn thân hết sức tích cực : tố giác bất công, bảo vệ người nghèo và kêu gọi xây dựng một trật tự xă hội công bằng và nhân đạo hơn. Nhiều năm trước khi Bản Tuyên ngôn Cộng sản (1848) ra đời - (ở đây người ta đánh giá sai cho rằng bản văn này là lời kêu gọi đầu tiên để thay đổi xă hội trong thời đại tân kỳ) - một số lượng to lớn các thư mục vụ, sứ điệp và bài giảng Mùa chay đă được các Giám mục Pháp viết ra.[14] Dù các nhà kỹ nghệ và chính quyền làm lơ không nghe, nhưng sứ điệp xă hội của các Giám mục vẫn c̣n là một chứng cớ về nỗ lực của các Ngài.

VII. Các tổ chức xă hội Công giáo

Hoạt động xă hội của người Công giáo mang nhiều h́nh thức khác nhau, và kinh nghiệm phong phú ấy được thúc đẩy bởi tinh thần Phúc âm, xây dựng nên nền tảng hướng đến bước trưởng thành của giáo thuyết sau này. Một trong những người tiên phong là Linh mục người Đức tên Adolf Kolping, vị sáng lập một hiệp hội của các người thợ trẻ Gesellenverein, vào năm 1879 đă có được 525 cơ sở qui tụ đến 70.000 hội viên. Cũng cần phải nhắc đến nhiều mẫu sinh hoạt khác : thành lập các công đoàn Công giáo, trước hết tại Bỉ sau 1886, tiếp đó là Thụy sĩ, Đức, và sau đó là Pháp ; sự xuất hiện các Đảng dân chủ Kytô giáo tại Áo, Đức, Bỉ, Pháp, Thụy sĩ, Ḥa lan; tổ chức các Hợp tác xă và các hiệp hội thanh niên lao động, thợ thủ công, nông dân; tổ chức các Hội nghị Công giáo ở Bỉ, Đức, Ư, Áo, Ḥa lan. Tất cả các h́nh thức hoạt động này là phương cách biểu lộ nỗ lực dấn thân của người Công giáo cho công tác xă hội phục vụ cho người nghèo.

Ở Anh và Hoa kỳ, các công đoàn Công giáo hoặc các đảng Công giáo không bao giờ thu đạt kết quả; nhưng trong các nước này, nhiều nỗ lực đúng đắn đă được thực hiện nhằm giúp đỡ giới lao động Công giáo, thúc đẩy họ tham gia các hiệp hội không mang nhăn hiệu tôn giáo; và họ cũng được các Giám mục và giới giáo sĩ lo lắng cho phần thiêng liêng qua nhiều tổ chức và chương tŕnh đào tạo khác nhau về lănh vực xă hội và tinh thần dành cho thợ thuyền.

Một cái nh́n sơ lược như thế hẳn cần thêm nhiều giải thích và chi tiết khác nữa; nhưng tôi nghĩ là cái nh́n ấy cũng đáp ứng được mục tiêu chính của biên khảo này, đó là phác họa tiến tŕnh trưởng thành chậm và kiên tŕ của tư tưởng xă hội Công giáo. Đă hẳn là công cuộc dấn thân xă hội của người Công giáo thường bước từng bước ṃ mẫm, đôi khi c̣n gặp sai lầm trong nỗ lực khai phá một cách khó khăn những vấn đề mới do cuộc cách mạng kỹ nghệ đặt ra. Việc phân tích của họ cũng thường dẫn đến những cái nh́n dị biệt và những giải pháp đối chọi, tùy theo những lối giải thích khác nhau về các thực tại kinh tế mới mẻ và tùy theo việc đánh giá các xă hội và chế độ truyền thống. Tuy vậy công việc phân tích ở phần trên xác minh một nỗ lực to lớn về phía người Công giáo nóng ḷng muốn mang lại một giải đáp Kytô giáo cho các vấn đề của thời đại mới. Kinh nghiệm phong phú và phức tạp này của người Công giáo sống trong một thời buổi khó khăn và nóng bỏng đă được nghiên cứu khá kỹ lưỡng trong nhiều nước khác nhau.[15] Thời đă chín mùi để cần có một lối phân giải hậu sự và một giáo huấn có hệ thống đầy đủ hơn.

VIII. Khúc ngoặt của Thông điệp Tân sự - Rerum Novarum

Trong bối cảnh này, thông điệp của Giáo hoàng Léo XIII, Tân sự (Rerum Novarum - 1891) là một biến cố lịch sử. Lần đầu tiên một tài liệu của Giáo hoàng cống hiến một cái nh́n bao quát về các vấn đề xă hội đương thời, và cố nêu lên những nguyên lư tạo giải pháp , đối diện với hoàn cảnh cụ thể, đặc biệt của giới lao động. Thông điệp Rerum Novarum tượng trưng cho một lối mới để đề cập vấn đề, v́ Giáo hội sử dụng đường lối đối thoại để trực tiếp lên tiếng nói với tất cả các thành phần liên hệ trong thế giới kỷ nghệ c̣n mới mẽ, và không quên nhắc nhở cho giới cầm quyền dân sự ư thức và trách nhiệm của họ. Trước đó, một nhóm chuyên gia quốc tế đă đóng góp ư kiến trong việc h́nh thành bản văn Rerum Novarum ; những nghiên cứu của họ qui tập những kết quả của nhiều năm suy tư và hoạt động Công giáo.

Đức Léo XIII lưu ư toàn thế giới về t́nh cảnh khốn cùng của biết bao người nam, nữ, trẻ em, và đề nghị một giải pháp cần đến sự tham gia đồng bộ của Giáo hội, nhà nước và các hiệp hội độc lập. Ngài viết : ''Cần phải gấp rút t́m ra những phương thức cứu chữa cần thiết trước cảnh khốn cùng và nghèo đói đang đè nặng một cách quá ư bất công phần lớn giai cấp lao động'' (số 3). Ngài đă xác quyết rằng Giáo hội có quyền uy đạo đức để cổ súy công bằng ; nhà nước có phận vụ bảo vệ các người lao động bằng luật pháp và bênh vực quyền của các hiệp hội. Vai tṛ của nhà nước là một vai tṛ bổ trợ. Các hiệp hội do thợ và chủ cùng liên đới hay đứng riêng để thành lập, là phương thế riêng để thăng tiến các quyền lợi của tất cả các thành phần và đặc biệt là quyền lợi của người nghèo.

Rerum Novarum mạnh mẽ chỉ trích và lên án các lạm dụng của tư bản chủ nghĩa tự do cũng như các ảo tưởng của chủ nghĩa xă hội đương thời. Tài liệu này của Đức Léo XIII được xem là một khúc ngoặc đối với học thuyết xă hội của Giáo hội. Dostoievski, trong lối văn phóng đại đă viết là Giáo hội lúc ấy gần với chủ nghĩa xă hội. Tầm quan trọng lịch sử của Rerum Novarum được xác minh qua sự kiện lễ mừng kỷ niệm văn kiện này đuợc tổ chức đều đặn từ dạo đó.

Trong cuốn II tiếp tập sách này, chúng ta sẽ gặp lại nhiều lời tuyên bố của các đấng kế vị Đức Lêô XIII, nhắc lại những lợi ích to lớn phát xuất từ Rerum Novarum về mặt giáo huấn cũng như tác động về các sáng kiến xă hội của người Công giáo. Lấy thí dụ điển h́nh nơi kinh nghiệm của Marie - Louise Rochebillard (1860-1936) ; thôi thúc bởi sứ điệp của Rerum Novarum, bà sáng lập công đoàn phụ nữ đầu tiên và rất có ảnh hưởng tại Pháp.[16]

Suốt trong triều đại của Giáo hoàng kéo dài 25 năm, Đức Lêô XIII đă ban hành nhiều tài liệu khác nhau về vấn đề xă hội - chính trị : Quod Apostolici Muneris (1878) về thuyết xă hội, Diuturnum (1881) về chính quyền dân sự, Immortale Dei (1885) về các mối tương quan giữa Giáo hội và nhà nước, Libertas Praestantissimum (1888) về tự do con người và chủ thuyết tự do, Sapientiae Christianae (1890) quan niệm Công giáo về tư cách công dân. Mặc dầu các tài liệu này bàn đến các vấn đề cá biệt vào thế kỷ XIX, nhưng những nguyên tắc chỉ dẫn của chúng đă kiện toàn giáo huấn của xă hội Công giáo và chuẩn bị cho việc h́nh thành các bản văn khác, nhất là tại công đồng Vaticanô II.[17]

Trong tất cả các tài liệu của Giáo hoàng Lêô XIII, thông điệp Rerum Novarum được xem là một khúc ngoặc thật sự có tính cách lịch sử. Thông điệp này thể hiện một bước chuyển tiếp trong giáo huấn xă hội của Giáo hội.

Dẫu vậy, tầm quan trọng của thông điệp ấy không có nghĩa rằng nó là một bước khởi đầu trong lịch sử : nó là kết quả của một kinh nghiệm kéo dài , về tư tưởng, hoạt động cũng như giáo huấn, như ta đă từng thấy ở các chương trước đây. Chẳng hạn, chúng ta cũng nên nhớ rằng công đồng Vaticanô I (1869-1870) trước đó đă chuẩn bị cho ra một tài liệu về ''các vấn đề xă hội'', nhưng các phiên họp bị gián đoạn v́ Roma lúc ấy bị thất thủ.[18]

Sự kiện ấy không hề giảm bớt giá trị của thông điệp Rerum Novarum. Trái lại, nó càng làm nổi bật nét phong phú và giá trị thực tiễn của nội dung bản văn này. Giá trị và tính cách độc đáo của thông điệp luôn luôn được mọi người công nhận. Măi cho đến nay, Rerum Novarum vẫn là điểm qui chiếu để tiến hành các giáo huấn xă hội Công giáo.[19]

IX. Giáo huấn xă hội sau ''Rerum Novarum''

Sau Đức Lêô XIII, Giáo hội chính thức đă công bố một loạt tài liệu xă hội, thông điệp, tông huấn, tông thư, các bản tuyên ngôn hoặc sứ điệp.[20] Chúng ta sẽ lược qua các tài liệu quan trọng nhất, nhưng trước hết chúng tôi muốn nhấn mạnh phần mới lạ mà các bản văn này đóng góp vào giáo huấn của Giáo hội. Dẫu tập sách này có giới hạn, không thể nào phân tích cặn kẽ các bản văn, th́ nó cũng đáp ứng được ư muốn của chúng tôi là cho thấy sự phát triển của giáo huấn xă hội đă phải đương đầu với các thách đố của xă hội tân kỳ như thế nào.

Bốn mươi năm sau Rerum Novarum, Đức Piô XI công bố thông điệp Quadragesimo Anno (1931) ; Đức Giáo hoàng đă dùng thông điệp này để khai triển học thuyết xă hội đối đầu với những vấn đề quan trọng lúc bấy giờ : t́nh trạng tập trung kinh tế, nạn thất nghiệp, sự can thiệp của nhà nước, vai tṛ của các công đoàn, đặc tính cá nhân và xă hội của quyền tư hữu, ảo tưởng của cuộc đấu tranh giai cấp và việc lạm dụng của chế độ chuyên chế của nhà nước. Đức Giáo hoàng quả quyết rằng việc tái lập trật tự xă hội đ̣i hỏi có sự hợp tác hài ḥa giữa tất cả các giai cấp trong bầu khí công bằng và bác ái. Sau khi nhấn mạnh đến nguyên tắc bổ trợ, có thể giúp cho mỗi cấp độ của xă hội có thể tự giải quyết lấy các vấn đề của ḿnh, Đức Piô XI biện minh cho sự can thiệp của nhà nước trong lănh vực kinh tế, một cách thận trọng nhưng khẳng quyết. Sự kiện đó c̣n đi trước học thuyết của John Maynard Keynes[21] từng ảnh hưởng sâu rộng trong các cơ cấu quốc gia về sinh hoạt kinh tế, khi tác giả này nêu lên sự chính đáng của vai tṛ các chính phủ trong các lănh vực xă hội - kinh tế.

Nhiều nhân vật đương thời, đặc biệt là Albert Thomas, Giám đốc văn pḥng lao động quốc tế, Franklin Roosevelt ở Hoa kỳ và nhà kinh tế học Đức Werner Sombart, hoan nghênh thông điệp Quadragesimo Anno này .

Đức Piô XI cũng viết nhiều thông điệp hoặc tài liệu khác[22] nữa liên quan đến những vấn đề xă hội chính trị khác nhau : Ubi Arcano (1922) về ḥa b́nh, Divini Illius Magistri (1929) về giáo dục, Casti Connubii (1939) về gia đ́nh, Non abbiamo Bisogno (1931) về chế độ phát xít, Mit brennende Sorge (1939) về quốc xă, Divini Redemptoris (1937) về chủ thuyết cộng sản.

Vào ngày Lễ Hiện Xuống năm 1941, nhân dịp mừng kỷ niệm 50 năm Rerum Novarum, Giáo hoàng Piô XII đọc một bài diễn văn quan trọng . Trong Đệ II Thế chiến trong nhiều dịp lên tiếng, Ngài kêu gọi hăy t́m một nền hoà b́nh trong danh dự và nêu lên các nguyên tắc tái thiết một thế giới công bằng và liên đới. Đức Piô XII không công bố một thông điệp nào về xă hội, nhưng bức thư đầu tiên của Ngài Summi Pontificatus (1939) là một bản phân tích tỉ mĩ về t́nh h́nh thế giới nh́n theo quan điểm Kitô giáo. Nhiều bài diễn văn lớn của Ngài c̣n được trích dẫn như những đóng góp quan trọng cho giáo huấn xă hội của Giáo hội. Người ta nhấn mạnh đến nội dung đặc biệt của các sứ điệp Ǵáng sinh (từ 1939 đến 1957); chúng tạo nên một toàn bộ về học thuyết xă hội thực sự.

Để mừng kỷ niệm 70 năm Rerum Novarum, Giáo hoàng Gioan XXIII công bố Thông điệp Mater et Magistra (1961), trong đó giáo huấn của các vị tiền nhiệm được xác quyết lại, nhưng nó c̣n đề cập đến những khía cạnh mới mẽ và quan trọng. Đặc b́ệt là vai tṛ sáng kiến của các cộng đồng và tư nhân, sự qui hướng về t́nh trạng xă hội hoá hiểu theo nghĩa tăng cường tính liên đới và trách nhiệm hỗ tương, đồng lương xứng hợp của giới lao động và vai tṛ của họ trong cơ cấu các xí nghiệp, các khía cạnh xă hội và kinh tế của phát triển, ư nghĩa của quyền tư hữu trong thời đại tân kỳ, và vai tṛ ngày càng lớn của phụ nữ trong xă hội.

Thông điệp Mater et Magistra phân tích chu đáo những mối căng thẳng nơi thế giới tân kỳ: giữa khu nông nghiệp và khu kỹ nghệ, giữa các vùng, các nước phát triển không đều, giữa t́nh trạng gia tăng dân số và tài nguyên trong vùng hoặc ở cấp độ toàn cầu, ǵữa phong trào đ̣i quốc gia độc lập và sự hợp tác cần thiết của quốc tế.

Theo Thông điệp nầy, tất cả những vấn đề quá ư phức tạp ấy đ̣i hỏi phải có những giải pháp biết tôn trọng đầy đủ phẩm giá, tự do, trách nhiệm đạo đức và các khát vọng siêu nhiên của con người. Và đối với vấn đề đó, công bằng và bác ái là sức mạnh thúc đẩy nổ lực của mỗi người nam nữ thiện chí.

Nhân dịp 80 năm kỷ niệm Rerum Novarum, Giáo hoàng Phaolô VI công bố một Thông điệp quan trọng Octogesima Advenniens (1971), trong đó tự do của nhân vị được xác quyết đối đầu với nhà nước và các đảng phái chính trị. Tài liệu nầy cũng đề cập đến những diễn tiến thực hiện các ư hệ về xă hội và chính trị, đặc biệt là chủ nghĩa Mác-xít và chủ trương thực nghiệm, cũng như những ảo tưởng mà các thuyết nầy đề xướng. Tài liệu đó cống hiến những gợi ư thực tiễn để suy xét và đánh giá các phong trào xă hội - chính trị.

X. Lao động, then chốt của vấn đề xă hội

Kỷ niệm 90 năm Rerum Novarum, Đức Gioan Phaolô II viết Thông điệp Laborem Exercens (1981) tŕnh bày độc đáo các vấn đề xă hội trong thời tân kỳ. Thông điệp khởi từ tiền đề chính nêu lên "Lao động là vấn đề xă hội then chốt" (số 3), và đánh giá ư nghĩa của lao động đối với con người theo ánh sáng của sách Sáng thế, phân biệt rơ ràng một bên là khía cạnh vật thể của lao động (sự thực hiện) và bên kia là khía cạnh chủ thể (chính người lao động với nhân phẩm, trách nhiệm và quyền lợi của đương sự). Nếu người ta biết áp dụng và tôn trọng lối phân biệt này trong tất cả các lănh vực của kinh tế, th́ nỗ lực đó chắc hẳn sẽ đóng góp rất nhiều vào việc làm cho đời sống xă hội nhân đạo hơn. Tiếp đó thông điệp đề cập tỉ mỉ đến sự xung đột giữa lao động và tư bản trong giai đoạn hiện nay của lịch sử, rồi vấn đề phức tạp của các quyền của giới lao động trong khung cảnh tổng quát hơn của nhân quyền, và trong mối tương quan với các giới chủ ''trực tiếp'' và ''gián tiếp''. Thông điệp c̣n phân tích những vấn đề mới mẽ của thời hiện đại phát xuất từ những h́nh thức trả lương rất độc đáo và sinh hoạt của các công đoàn. Nó không quên đề cập đến phẩm giá của lao động nông nghiệp, của giới lao động tàn tật và di cư. Sau hết, thông điệp đề xuất những yếu tố thuộc lănh vực siêu nhiên của lao động.

XI. Bảo vệ ḥa b́nh và liên đới trên thế giới

Trong thời tân kỳ, các vị Giáo hoàng đă đóng một vai tṛ quan trọng trong việc cổ vơ và bảo vệ ḥa b́nh. Đức Bênêdictô XV ngơ lời an ủi những chiến binh năm 1915 và nhắc nhở những vị lănh đạo của các quốc gia lâm chiến (1.8.1917). Sau đó, Ngài cho công bố thông điệp Pacem Dei (1920). Như chúng ta đă có dịp nhấn mạnh trước đây, Đức Piô XII đă gửi những sứ điệp đặc biệt mùa Giáng Sinh, nhất là trong thời Đệ nhị thế chiến. Đức Gioan XXIII viết thông điệp Pacem in Terris (1963) gây chấn động dư luận, đặc biệt tại Liên hợp quốc. Đây là thông điệp đầu tiên không những gửi cho người Công giáo, mà c̣n gửi đến ''tất cả những người thiện chí''. Nhà lănh đạo Sô viết Khrouchtchev từng tuyên bố trong tờ Izvestia là ông ta đă đọc thông điệp ấy ''một cách thích thú, v́ Đức Gioan XXIII lắng nghe được tiếng nói của lẽ phải''. Và đây cũng là lần đầu, một vị lănh đạo Sô viết biết khen Giáo hoàng! Thông điệp nầy tạo nên một biến cố quan trọng và gây chú ư đến giáo huấn của Giáo hội về ḥa b́nh.

 Năm 1968, Đức Phaolô VI thiết lập ngày Ḥa b́nh thế giới sẽ được cử hành hàng năm vào ngày 1 tháng giêng. Các sứ điệp hoà b́nh do các Đức Giáo hoàng công bố hàng năm được dư luận lắng nghe, trong Giáo hội, các vị hữu trách của các quốc gia cũng như trong quảng đại quần chúng. Ngày nay, các Giáo hoàng được đồng hóa với chính nghĩa ḥa b́nh và nhân quyền, và 119 quốc gia đặt đại diện ngoại giao bên cạnh Ṭa thánh; đó là dấu hiệu cho thấy các nước đă xem trọng sứ mệnh đặc biệt của chức vụ Giáo hoàng trong thời đại tân kỳ. Và để nhấn mạnh hơn nữa sự tha thiết của Giáo hội đối với các vấn đề liên quan đến công lư, ḥa b́nh, phát triển và nhân quyền, Đức Phaolô VI đă tạo lập một Bộ đặc biệt của Ṭa thánh năm 1967, ngày nay có tên là Hội Đồng Giáo hoàng ''Công lư và Ḥa b́nh''.

XII. Cần chuyên tâm suy xét

Cho đến đây, lối tŕnh bày của tập sách này cho thấy diễn tiến của giáo huấn xă hội của Giáo hội gắn liền với kinh nghiệm và suy tư của nhiều thế hệ Kytô hữu tiếp nối nhau. Một kinh nghiệm cởi mở, luôn thức tỉnh và lưu tâm đến những vấn đề biến chuyển mới của xă hội qua các thời kỳ. Kytô hữu xác tín rằng ánh sáng Phúc âm sẽ đóng góp vào nỗ lực định hướng các xă hội tân kỳ như đă từng thực hiện trong quá khứ. Trong các xă hội đang đổi thay nhanh chóng, mọi người lại cảm thấy cần chuyên tâm nghiên cứu về lănh vực xă hội và đạo đức.

Khả năng suy tư và dấn thân của người Công giáo trong các vấn đề phức tạp của các xă hội hiện thời làm cho giáo huấn xă hội của Giáo hội thêm dồi dào. Những phân tích chính xác và truy cứu của Kytô giáo đă đem lại những nguyên tắc hướng dẫn mới liên quan đến các vấn đề thời thượng như chiến tranh nguyên tử, nợ quốc tế, xung đột Đông-Tây và các quan hệ Nam-Bắc, các phong trào giải phóng, tỵ nạn, bảo vệ môi sinh, thất nghiệp phát sinh do yếu tố kỹ thuật, kỳ thị chủng tộc, các cộng đồng thiểu số, vị thế của giới trẻ và phụ nữ.

Những thí dụ nầy rơ rệt chứng minh rằng Giáo hội đặc biệt lưu tâm đến những vấn đề đạo đức mới mẽ trong gia đ́nh nhân loại. Như đă có lần nói qua, mục tiêu của chúng tôi ở đây không phải đưa ra một bản phân tích toàn bộ về học thuyết xă hội hiện nay của Giáo hội. Việc nầy cần nghiên cứu kỹ lưỡng hơn, và nhiều tác giả đă thực hiện một số tổng hợp như thế, như trong phần thư mục có gợi ư. Phần chúng tôi, mục tiêu chúng tôi nhắm đến ngay từ đầu là lượng định lại khuôn khổ lịch sử và tín lư giáo huấn xă hội của Giáo hội. Công việc đó sẽ giúp chúng ta có một bí quyết giải thích để thấu hiểu được tầm quan trọng của giáo huấn ấy trong thời buổi bây giờ, và nắm bắt được ư định và tinh thần của Giáo hội khi Giáo hội đề cập đến các vấn đề xă hội ngày nay.

Chúng ta giờ đây sẽ chú tâm vào một số những nội dung nổi bật nhất vừa mới được nêu lên trong giáo huấn xă hội của Giáo hội. Phần lớn các nội dung này trực tiếp liên hệ dến t́nh trạng quốc tế hóa của rất nhiều vấn đề xă hội: những vấn đề chiến tranh và ḥa b́nh, nhân quyền, mối liên lập toàn vũ và liên đới, bảo vệ môi sinh. Trong khuôn khổ đó, vấn đề cốt lơi nhất và tiêu biểu nhất là vấn đề bao gồm hết toàn công cuộc phát triển.

XIII. Vấn đề cốt lơi của công cuộc phát triển con người

Từ nay, hẳn nhiên mọi người đă ư thức rằng ''vấn đề xă hội'' có một chiều kích quốc tế. Điểm quy chiếu không c̣n là quốc gia, nhưng là gia đ́nh nhân loại trong toàn bộ của nó. Dĩ nhiên, nghèo đói và bất công liên lụy nhiều quốc gia hoặc cộng đồng riêng lẻ, nhưng ngày nay chúng ta nhận thấy rơ hơn về mối lệ thuộc gắn bó giữa tất cả mọi người trên thế giới và trách nhiệm chung của mọi người đối với công cuộc phát triển các dân tộc. Trong nhăn quan nầy, hai thông điệp của Đức Phaolô VI và Đức Gioan Phaolô II về phát triển đáng được đặc biệt lưu ư.

Năm 1967, Đức Phaolô VI công bố thông điệp Phát triển các dân tộc- Populorum Progressio, đề cập đến t́nh h́nh mới của một thế giới có nét đặc biệt là t́nh trạng quốc tế hóa của các vấn đề kinh tế. Tăng gia lợi tức mà thôi chưa đủ, c̣n phải xét xem công cuộc phát triển dưới mọi khía cạnh phẩm và lượng. Phát triển toàn diện mang một ư nghĩa cao hơn là tăng triển thuần kinh  tế; nó c̣n phải quy chiếu vào sự thăng tiến các nhân vị nh́n trong các chiều kích văn hóa và tinh thần, và phải đem lại sự phát triển cho mọi người. Căn cơ của t́nh trạng bất công mà bao nhiêu người phải chịu đựng là do nơi t́nh trạng kém phát triển về mặt đạo đức của những người có thể và phải tham gia vào việc giải quyết các vấn đề này. Thông điệp tŕnh bày nhiều phương thế phát huy liên đới thế giới, xuyên qua viện trợ và hợp tác quốc tế, nhằm đạt đến mục tiêu kêu gọi trách nhiệm của mọi người về hoàn cảnh của những kẻ khác ḿnh, và thực thi ''công cuộc phát triển của con người toàn diện và của mọi người''. Một câu nói then chốt nơi bản văn của Đức Phaolô VI đặc biệt gây lưu ư dư luận thế giới: ''Phát triển là tên gọi mới của ḥa b́nh'' (số 76).

Hai mươi năm sau bức thông điệp Populorum Progressio của Đức Phaolô VI, Đức Gioan Phaolô II nhấn mạnh lại nền tảng vững chắc của quan niệm phát triển biết tôn trọng chiều kích văn hóa và tinh thần trong bước tiến của nhân loại, qua thông điệp Vấn đề xă hội - Sollicitudo Rei Socialis (1987). Nhăn quan quốc tế vẫn được tiếp tục nhấn mạnh. ''Học thuyết xă hội của Giáo hội có bổn phận phải mở ra để đi vào một chiều kích quốc tế, ngày hôm nay c̣n khẩn thiết hơn cả trong quá khứ'' (số 42).

Trong 20 năm qua những việc phải làm để tiến hành công cuộc phát triển vẫn không ngừng gia tăng; và t́nh trạng thế giới ngày càng thê thảm vả khẩn trương. Ngày nay nạn nghèo đói gia trọng hơn nữa và lan rộng ra nhiều nơi trên toàn cầu. Vận tốc đổi thay trong nếp sinh hoạt xă hội làm cho các nố bất công giữa người và người càng gia trọng. Đức Gioan Phaolô II đă sử dụng thành ngữ ''sống vô vọng'' nhiều lần nhằm mô tả thảm trạng của con người trong cảnh khốn cùng tận tiệt. Chúng ta cần xét lại loại nghèo khổ nào đày đọa bao anh chị em chúng ta, và những t́nh cảnh liên lụy với thảm trạng này. Có loại thiếu thốn vật chất, hoặc không có được những ǵ cần thiết nhất để sống c̣n, sự kiện đó dồn cuộc sống con người đến mức độ không c̣n gọi là người. Tuy thế, cũng c̣n có một loạn nghèo khổ tạo ra do việc dùng bạo lực vi phạm hay không nh́n nhận các quyền sơ đẳng và tự do xă hội, văn hoá và tôn giáo; đây là một loại nghèo khổ hết sức gia trọng và có thể tạo thương tâm hơn cả nghèo khổ vật chất. Do đó, các vấn nạn về phát triển không phải chỉ liên lụy đến các xứ thuộc thế giới Đệ Tam, nhưng bất cứ ở nước nào có những con người nam, nữ đang bị ức áp về mặt vật chất, văn hóa và tinh thần. Chủ quyền và bản sắc văn hóa của mọi dân tộc là những mục tiêu nền tảng của công cuộc thăng tiến con người. Mặc dù có sự chọn lựa ưu tiên để thể hiện t́nh yêu đối với người nghèo khổ đặc biệt hướng đến thế giới Đệ Tam, nhưng chúng ta đừng quên một số người đông đảo đang bị áp bức v́ thiếu thốn về mặt kinh tế và văn hóa, và bị khinh thị ngay tại các xứ giàu có. Công cuộc phát triển liên quan đến tất cả mọi người nghèo khổ trên thế giới.

Những h́nh thức nghèo khổ ngày nay càng trở thành gay gắt v́ mọi người đều bị đưa vào những mối tương trang căng thẳng không chịu nổi giữa các khối ư hệ Đông và Tây.T́nh trạng đó tạo ra một vận hành vô nhân to lớn phân chia thế giới, buộc mỗi bên phải dồn bao tài nguyên vĩ đại cho các chương tŕnh ''pḥng thủ'' quân sự; hậu quả thực tế là gia đ́nh nhân loại không có đủ phương tiện cần thiết để đẩy mạnh công cuộc phát triển cho mọi người.

Những căn do về t́nh trạng kém phát triển về mặt đạo đức

Phân tích hết sức thực tế các h́nh thức kém phát triển hiện nay sẽ giúp chúng ta nhận ra rằng các nguồn căn của những h́nh thức nghèo khổ khác nhau nơi thời đại chúng ta nằm trong các yếu tố chính trị, và kỳ cùng, là do một căn bịnh đạo đức v́ lỗi phạm và thiếu sót của nhiều người. Đức Giáo hoàng nói đến các ''cơ cấu tội lỗi''. Tất cả chúng ta được kêu gọi để hoán cải một cách sâu xa về đời sống cộng đồng; mọi người, nam nữ đều được gọi để đại độ xét lại lối sống của ḿnh trước hoàn cảnh đau thương của từng khối dân chúng và t́nh trạng kém phát triển mà thế giới ngày nay gánh chịu. Nội dung sâu xa của phát triển cũng như t́nh cảnh gia trọng mà thế giới phải đương đầu dấy lên một thách đố: thách đố phát triển thách đố ấy được tiếp nhận qua lời mời gọi thực thi liên đới của mọi người; liên đới là một thực tế linh hoạt duy nhất thể hiện sự tiến bộ chân thực dựa trên nền tảng của bản tính con người. Liên đới là nội dung then chốt của phát triển. Nhiều lối nói nhấn mạnh đến  tầm quan trọng của liên đới: '' Liên đới là một nhân đức Kytô giáo, không c̣n nghi ngở ǵ cả''. Ḥa b́nh là ''hoa trái của liên đới, opus solidaritatis pax'' (các số 39-40). Nếu chúng ta chỉ truy t́m các mục tiêu kinh tế hoặc tích lũy các tài vật, chúng ta sẽ phản lại những trách vụ chân thật của phát triển.

Kytô hữu xác tín rằng ánh sáng Phúc âm sẽ đổi thay các nền văn hóa ưu thắng hiện nay, đang tạo một bức chắn kỳ cục ngăn cản các đường lối tiến hành công cuộc phát triển và đe dọa tương lai của con người trên thế giới. Chúng ta cần loại bỏ nền văn hoá tiêu thụ, các ư hệ hoặc một lối nhẫn nhục thụ động trước những khổ đau và nghèo túng của từng khối người. Thay vào đó, chúng ta kêu gọi đi xây dựng một nền văn hoá liên đới và dấn thân cụ thể phục vụ lợi ích của toàn gia đ́nh nhân loại. Những ai đóng góp xây dựng hoà b́nh và công lư sẽ không thất vọng Phúc âm sẽ thấm nhuần những tâm hồn lên đường xây dựng văn hoá hy vọng, một nền văn hoá tạo điều kiện thiết yếu để giải phóng mọi h́nh thức áp bức, vật chất, chính trị cũng như tinh thần.

XIV. Ư thức xă hội hiện diện trong mọi lănh vực

Một bước phát triển khác nơi ư thức của Giáo hội đó là việc nhận ra yếu tố xă hội của các vấn đề ngày nay; lối nh́n đó đi vào tất cả các khía cạnh của tư tưởng Công giáo. Công đồng Vaticanô II rơ ràng là đă thích ứng với lối nh́n này khi cổ súy một cuộc đối thọai mới giữa đức tin Kytô giáo và thế giới ngày nay. Thí dụ điển h́nh t́m thấy ngay nơi bản văn tổng hợp giáo huấn xă hội của Giáo hội Công giáo, đó là Hiến chế Gaudium et Spes, về ''Giáo hội trong thế giới ngày nay'' (1965); qua chín chương, Hiến chế ấy đề cập các vấn đề sau đây: nhân phẩm, cộng đồng nhân loại, cuộc sống con người trong vũ trụ, vai tṛ của Giáo hội trong thế giới ngày nay, phẩm giá của hôn nhân và gia đ́nh, sinh hoạt văn hóa, phát triển các dân tộc, định hướng cuộc sống xă hội - kinh tế, cộng đồng chính trị, bảo vệ ḥa b́nh và xây dựng cộng đồng quốc tế.

Vaticanô II đă đóng góp rất nhiều cho sự tiến tŕển của tư tưởng xă hội Công giáo, điều mà các nhà b́nh luận lại quên. Thật thế, Vaticanô II có thể xem là một khúc ngoặt, v́, suốt công đồng, các vấn đề mới mẻ đă được nghiên cứu theo đúng phương pháp dưới góc cạnh tổng quát và qui kết nhiều lănh vực; nhiều giải đáp thần học mới đă h́nh thành đáp ứng những nhu cầu của các xă hội con người. Trong cuốn II, chúng tôi sẽ chọn lọc một số bản văn của Công đồng để xác minh sự kiện nầy.

Người Công giáo dần hồi cảm thấy được những nhu cầu xă hội và ư thức hơn về trách nhiệm của ḿnh trước một thế giới đang t́m kiếm công lư. Trong hầu hết các bản văn quan trọng nhất mà các Đức Giáo hoàng viết ra, các vấn đề hoà b́nh, công lư và giải phóng thường được đề cập, ngay cả khi đề tài nêu lên không minh nhiên có tính cách "xă hội". Chẳng hạn, trong Thông điệp Evangelii Nuntiandi (1975) về các vấn đề truyền giảng Phúc âm, Đức Phaolô VI dành một đoạn dài nói đến công lư và giải phóng. "Các dân tộc cố gắng hết sức lực để chống trả và vượt qua tất cả những ǵ bức bách họ phải đứng ra bên lề cuộc sống: như đói khát, bệnh tật kinh niên, mù chữ, nghèo túng, bất công trong các mối tương quan quốc tế và đặc biệt là trong mậu dịch, những t́nh cảnh của h́nh thái tân thực dân kinh tế và văn hoá lắm lúc cũng khắc nghiệt không kém chế độ thực dân chính trị cũ. Các Giám mục đă từng nhắc lại rằng Giáo hội có bổn phận loan báo công cuộc giải phóng cho từng triệu người, mà nhiều người trong đó là con cái của chính họ; Giáo hội có bổn phận hỗ trợ cho công việc giải phóng đó xảy đến, làm chứng cho nỗ lực giải phóng nầy, thúc đẩy cho việc giải phóng được chung toàn. Công việc đó không phải nằm ngoài sứ mang truyền bá Phúc âm".[23]

Phần lớn các tài liệu và diễn từ của Đức Gioan Phaolô II phản ảnh một ư thức tương tự, không ngừng quan tâm đến các nhu cầu xă hội và những khát vọng của con người ngày nay . Có thể nêu lên nhiều thí dụ về sự kiện nầy nơi các Tông thư và Thông điệp của Ngài. Bắt đầu bằng Thông điệp Redemptor Hominis (1979), Ngài nói đến những đe dọa của văn minh duy vật và các khát vọng hiện nay hướng về một nền phát triển đứng đắn (các số 15-17); Dives in Misericordia (1980) nêu lên ḷng nhân hậu của Thiên Chúa và nổ lực t́m kiếm công lư trong thế giới (các số 12, 14); Familiaris Consortio (1981) về gia đ́nh Kitô giáo, phân tích những mối liên hệ của gia đinh trên toàn cuộc sống xă hội; nó phản ảnh nhiều khía cạnh xă hội của Humanae Vitae (1967), là thông điệp của Đức Phaolô VI về gia đ́nh. Và Reconciliatio et Paenitentia (1984) là một lời mời gọi thống hối, lưu ư đến những tội lỗi có tính cách xă hội tiêu biểu của thời đại chúng ta (số 16), Dominum et Vivificantem (1986) về Chúa Thánh Thần, tố giác thuyết duy vật vô thần như một trong những tội gia trọng chống lại Thánh Thần (số 56); Redemptoris Mater (1987) về Đức Trinh Nữ, tŕnh bày Mẹ Maria như một mẫu mực chiếu soi cho những ai nổ lực tiến hành công cuộc giải phóng xă hội và yêu thương đặc biệt kẻ nghèo khổ (số 37); Mulieris Dignitatem (1988) về phẩm giá người phụ nữ, bàn đến việc thăng tiến giới nầy và vai tṛ của họ trong Giáo hội và xă hội.

Những chiều kích văn hoá của công lư

Tất cả những thí dụ nầy làm sáng tỏ nội dung chúng ta tŕnh bày: Giáo huấn Xă hội của Giáo hội bám rễ sâu rtrong thần học, trong nổ lực truyền bá Phúc âm và trong toàn bộ cuộc sống siêu nhiên của Giáo hội. Sự kiện đó giúp chúng ta hiểu rơ hơn tại sao giải pháp cho các "vấn đề xă hội" kỳ cùng phải t́m kiếm tận trong lương tâm con người, cá nhân cũng như tập thể. Thực thi công b́nh xă hội luôn lệ thuộc vào văn hoá của một xă hội. V́ thế, khi dấn thân thực sự vào các sinh hoạt văn hoá, người công giáo đóng góp kiến hiệu vào sự thăng tiến của văn hoá và công bằng: "Con người ngày nay và đặc biệt là người công giáo phải nghiêm chỉnh xét đến những điều kiện xây dựng nền tảng cho phát triển các dân tộc. Càng ngày nguời ta càng nhận rơ là tiến bộ văn hoá mật thiết liên hệ đến việc xây dựng một thế giới công bằng và huynh đệ hơn".[24]

Quan điểm mới nầy được Đức Gioan Phaolô II tŕnh bày rơ ràng nơi một trong những bài diễn văn quan trọng nhất về Văn hoá, đó là diễn văn ngài đọc ở Paris, tại trụ sở Unesco năm 1980. Đây là một bài thuyết minh hùng hồn cổ suư việc sử dụng toàn lực trí khôn của con người nhằm bênh vực Con người chống lại những đe dọa của chiến tranh và áp bức, nhằm bảo vệ chủ quyền và sự phát triển toàn diện của các nước.

"Tương lai con người và thế giới đang bị đe dọa, đe dọa đến tận gốc rễ". Ngài nói rằng tương lai chúng ta tuỳ thuộc vào một nổ lực canh tân lại nền văn hoá đạo đức. "Vâng, tương lai con người tuỳ thuộc vào văn hoá! Vâng hoà b́nh thế giới tùy thuộc vào sự ưu thắng của tinh thần! Vâng, tưởng lai hoà b́nh của nhân loại tuỳ thuộc ḷng yêu thương".[25]

Để cổ suư công lư trên thế giới, người Công giáo ngày nay ư thức được rơ hơn họ phải am tường những gía trị đang thịnh hành, các cung cách xă hội đang tạo ra áp bức, bất công, oan ức và đói khổ. Dấn thân xă hội có nghĩa là cổ vơ các mẫu mực văn hoá. Giáo hội có một vai tṛ phải chu toàn trong việc phúc âm hoá các nền văn hoá và xây dựng một xă hội nhân đạo hơn. Ảnh hưởng của Giáo hội phải thấm nhập lương tâm con người và văn hoá của mỗi xă hội. Đó là vai tṛ quan trọng nhất mà Giáo hội đang thực hiện và vai tṛ nầy ngày nay càng được nhiều người nh́n nhận hơn nữa.

XV. Một ư niệm phong phú hơn về nhân quyền

Trong ngót thế kỷ vừa qua, Toà thánh xứng danh là tiếng nói của mọi người trong nổ lực bảo vệ nhân quyền.[26] Dư luận công chúng nhận rơ Giáo hội là một tổ chức tích cực hành động cho công lư xă hội và bảo vệ t́nh huynh đệ nhân loại. Các vị Giáo hoàng và Giám mục thời đại tân kỳ đă tỏ ra là những chiến sĩ uy dũng bênh vực cho phẩm giá con người. Bài diễn từ nổi danh của Đức Giáo hoàng Piô XII vào dịp Giáng sinh 1942 đă đem lại một cái nh́n bao quát về nhân quyền và các nguyên tắc của một trật tự xă hội công bằng. Giáo hội đă luôn bênh vực các quyền cá nhân, gia đ́nh và xă hội, mặc dù lối dùng chữ "nhân quyền" chỉ mới được sử dụng dần dần qua thời gian gần đây. Thành ngữ "nhân quyền" nầy thật ra đă được giải thích từ lúc đầu theo khuôn khổ của cách mạng và bài xích Kitô giáo.[27] Nhiều người Công giáo đă từng ngại ngùng để hoàn toàn đồng ư với Bản Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền (1948), v́ họ tiếc rằng bản văn ấy không nh́n nhận những quyền căn bản của Thiên Chúa. Nhưng điểm đáng lưu ư là Giáo hội nhân tiện xác quyết lại quan điểm của ḿnh và quan niệm thần học về nhân quyền . Quan niệm nầy nêu lên lập trường minh bạch, chủ trương việc tuyên dương nhân quyền phải tránh mọi h́nh thức bài trừ tôn giáo. Vaticanô II đă tŕnh bày thái độ hiện nay của Giáo hội như sau: "V́ thế, do bởi Phúc âm đă được trao phó cho ḿnh, Giáo hội tuyên dương nhân quyền, nh́n nhận và đánh giá cao nổ lực tích cực của thời đại chúng ta đang mạnh dạn cổ suư nhân quyền khắp nơi. Phong trào đó cần thấm nhuần tinh thần Phúc âm và tránh tiêm nhiễm mọi ư kiến về lối tự chủ sai lạc".[28]

Trong Thông điệp Pacem in Terris (số 140) năm 1963, Đức Giáo hoàng Gioan XXIII đă công khai nh́n nhận giá trị nển tảng của Bản Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền, đă tŕnh bày và giải thích chi tiết về quan niệm Kitô giáo trong vấn đề nhân quyền -, ở phần đầu bản Thông điệp.[29] Biến cố quan trọng nầy được Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II kỷ niệm lại 20 năm sau khi Ngài tuyên bố về Đức Gioan XXIII như thế nầy: "Ngài nói lên sự đồng ư của Giáo hội với phần thiết yếu của bản văn và xem đó là một hiến chương thực sự phục vụ lợi ích cho mọi người, trước hết là những người đang ở vào hoàn cảnh ngặt nghèo và đang bị đe dọa hơn cả" .[30]

Giáo hội cũng đă đóng góp một cách hữu hiệu vào việc giải thích Tuyên ngôn Nhân quyền như một tiến tŕnh liên tục và luôn luôn thăng tiến. Ngày 02.10.1979 trong diễn văn đọc tại Liên Hiệp quốc, ở Nữu Ước, Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II đă nh́n nhận bước tiến đáng ca ngợi nầy của văn hoá ngày hôm nay.

"Bản Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền và các cơ sở tài phán cấp quốc tế cũng như quốc gia cố gắng tạo nên một ư thức chung về phẩm giá con người, trong một phong trào mà ai cũng mong ước ngày càng phát triển một cách liên tục. Tôi xin nêu lên một số trong những quyền quan trọng nhất được mọi người nh́n nhận".

Sau khi nhắc đến những quyền nền tảng thuộc cuộc sống tín lư, trí năng, tinh thần, văn hoá, xă hội và tôn giáo, Đức Giáo hoàng kết luận: "Bất cứ lúc nào, bất cứ ở đâu các quyền đều qui chiếu vào nơi con người, nơi chiều kích trọn vẹn của nhân tính".[31]

Đối với Giáo hội, việc bảo vệ nhân quyền và phẩm giá văn hoá con người trực tiếp liên hệ đến sứ mạng siêu nhiên của ḿnh. Ngày 08.10.1988, trước toà án Âu châu và trước Ủy ban Nhân quyền ở Strasbourg Đức Gioan Phaolô II xác quyết điều đó: "Trong khung cảnh long trọng nầy, tôi chỉ có thể xác quyết lại rằng

Giáo hội tha thiết với các vấn đề liên hệ đến nhân quyền và tự do: Việc dấn thân của Giáo hội trong lănh vực nầy hoàn toàn ăn khớp với sứ mạng đạo đức và tôn giáo của ḿnh. Giáo hội mạnh mẽ bênh vực nhân quyền v́ xem các quyền ấy là môt yếu tố cần thiết của bổn phận phải nh́n nhận phẩm giá của nhân vị được tạo dựng theo h́nh ảnh của Thiên Chúa và được cứu chuộc bởi Chúa Kitô"[32].

Từ Đức Lêô XIII, ư thức xă hội của người Công giáo rơ ràng là đă tiến triển ở mọi cấp trong Giáo hội. Mặt khác, Giáo hội được thế giới đánh giá là thẩm quyền đạo đức cao nhất hành động cho ḥa b́nh, công lư và tinh huynh đệ nhân loại. Nhưng, trước tinh trạng phức tạp và thử thách mới của xă hội hiện nay, người Công giáo được mời gọi để măi luôn suy tư và tham gia hơn nữa vào cảnh vực xă hội.

XVI. Dấn thân vào các lănh vực xă hội

Có nhiều dấu chứng khác cho thấy Giáo hội ngày càng tha thiết với các vấn đề xă hội. Chúng ta đă nhấn mạnh đến sự kiện Công đồng Vaticanô II đă mạnh mẽ cổ suư đường hướng nầy.

Chúng ta cũng nêu lên những lần lên tiếng liên tiếp liên quan đến các vấn đề xă hội suốt trong các kỳ Thượng Hội đồng Giám mục, kể từ ngày định chế nầy được thiết lập năm 1969. Thượng Hội đồng năm 1971 lấy chủ đề "Công lư trên thế giới" đă nhấn mạnh đến các mối liên hệ chặt chẽ giữa cổ suư cho công lư và rao truyền Phúc âm. Thượng Hội đồng đặc biệt quan trọng để nêu lên mối tương quan nầy, đă từng quả quyết: "Sứ mạng rao giảng Phúc âm ngày nay buộc phải dấn thân hết sức ḿnh cho công cuộc giải phóng toàn diện con người". Đức Phaolô VI sau đó giải thích xác tín ấy, viết rằng: "Giữa rao giảng Phúc âm và thăng tiến con người - Phát triển, giải phóng - thực ra có những mối liên hệ sâu xa"[33] Thượng Hội đồng Giám mục năm 1985 đáng lưu ư v́ dành để kỷ niệm 20 năm Công đồng Vaticanô II. Nó xác nhận lại một cách Ímạnh mẽ rằng Hiến chế Gaudium et Spes c̣n mang đầy ư nghĩa và kêu gọi người Công giáo đào sâu tầm quan trọng hiện nay của học thuyết xă hội cùa Giáo hội, như chúng ta đă nêu lên trên đây.

Các tài liệu đặc loại do các Bộ của Toà thánh phổ biến cũng cống hiến một lối nhin cập nhật hơn nữa. Đặc biệt là hai Huấn thị về các vấn đề Ǵải phóng được Thánh bộ Đức tin[34] phổ biến năm 1984 và 1986. Cũng có thể nêu các tài liệu do Hội đồng Giào hoàng "Công lư và Ḥa b́nh" phổ biến: về Nợ Quốc tế (1986), về Nhà ở (1987), về Chủ nghĩa chủng tộc (1989). Tài liệu của Toà thánh do Hội đồng Giáo hoàng về Gia đ́nh soạn Hiến chương về các quyền của gia đ́nh (1983). Năm 1988, Thánh bộ Giáo dục Công giáo cho phổ biến tài liệu Những định hướng để học và dạy học thuyết xă hội của Giáo hội trong việc đào tạo linh mục.

Mặt khác, nhiều Bộ khác của Toà thánh, kể cả Phủ Quốc vụ khanh, đều tham gia tích cực vào các cuộc họp đại kết và quốc tế, thảo luận đến vấn đề phát triển và cổ suư cho công lư. Sự hợp tác như thế đuợc Hội đồng Giáo hoàng về Hiệp nhất Kitô hữu, Hội đồng Giáo hoàng về Giáo dân và Hội đồng Giáo hoàng về Văn hoá tiến hành đều đặn. Trong những lần họp nầy, các vị đại diện của Toà thánh đă đưa ra những lời tuyên bố chính thức tŕnh bày những áp dụng giáo huấn của Giáo hội và các vấn đề trên thế giới.

Cuộc cải cách Giáo triều Rôma mới đây đă lưu ư đến Học thuyết về Giáo hội của Công đồng Vaticanô II nhằm mục đích làm cho Giáo hội đáp ứng một cách thích hợp hơn với những nhu cầu tinh thần và xă hội của thời đại chúng ta. Đức Gioan Phaolô II nói rơ ư định của Ngài: "Tôi nhất quyết cố sức làm sao tiến hành việc nầy để cơ cấu và sinh hoạt của Giáo triều luôn thích ứng với Học thuyết về Giáo hội của Công đồng Vaticanô II, nghĩa là phải thật sự đi sát với việc hoàn thành các mục đích mục vụ của cơ cấu Giáo triều; đồng thời đáp ứng được các nhu cầu của sinh hoạt bên ngoài của Giáo hội và của Xă hội dân sự".[35]

XVII. Một vai tṛ đặc loại trong lănh vực xă hội

Sau phần mô tả trên, chúng ta cần suy nghĩ sâu hơn nữa về sứ mạng giáo huấn của Giáo hội trong lănh vực xă hội. Muốn hiểu rơ vai tṛ chính xác của Giáo hội trong lănh vực xă hội, cần phải minh định rơ thẩm quyền riêng của Giáo quyền. Chúng ta có thể thấy rằng vai tṛ đó vừa hạn chế lại vừa đi sâu vào bất cứ đâu. Những giới hạn được ấn định bởi sứ mạng đặc loại của Giáo hội trong trần thế. Thật thế, Giáo hội không thể nại đến một thẩm quyền đặc biệt nào liên quan đến trật tự xă hội, kinh tế, chính trị hoặc kỷ thuật. Vai tṛ của Giáo hội thiết yếu là tôn giáo. Công đồng Vaticanô II đă nêu lên lư do nền tảng của vai tṛ ấy: "Sứ mạng riêng mà Đức Kitô đă trao phó cho Giáo hội Ngài không phải thuộc trật tự chính trị, kinh tế hay xă hội: Mục tiêu Ngài định nơi Giáo hội thuộc trật tự tôn giáo".[36] Nội dung đó được thể hiện qua truyền thống Giáo hội: Đức Piô XI nhắc lại thế nầy: "Đừng quên mục tiêu của Giáo hội là rao giảng Phúc âm, chứ không phải tạo văn minh. Nếu Giáo hội góp sức vào công cuộc kiến tạo văn minh, đó là phải xuyên qua sức mạnh rao giảng Phúc âm".[37]

Có nhiều phương cách hành động để ảnh hưởng trên xă hội: chẳng hạn xuyên qua hành động chính trị, xây dựng luật pháp, các phong trào giải phóng, các quyết định của các chính quyền, những lựa chọn về kinh tế, các dự án ư hệ, các nhóm có quyền lợ́ khác nhau. Hành động đặc loại của Giáo hội thiết yếu thuộc bản chất tôn giáo và đạo đức. Giáo hội không đề xuất một hệ thống chính trị, xă hội hoặc kinh tế nào đặc biệt. Giáo hội không nhằm áp đặt quan điểm riêng của ḿnh về xă hội, xét về mặt trần thế.

Ảnh hưởng của Giáo hội đi sâu vào một cấp độ cao sâu hơn nhiều trong thực tại xă hội. Nó soi sáng lương tâm cá nhân và tập thể. Nó đưa Phúc âm thật sự đi vào đạo lư ảnh hưởng đến toàn bộ cuộc sống xă hội. Khi tuyên dương Phúc âm, Giáo hội bảo vệ các nền tảng thực sự của nhân phẩm và thân phận cao cả siêu phàm của mọi người nam-nữ. Giáo hội loan báo rằng Đức Giêsu Kitô là Đấng Cứu độ, người của mọi chân lư, công bằng và yêu thương. Qua lịch sử, không một lối giảng dạy nào có được một tác động tận căn trên các xă hội như thế khi các xă hội nầy biết thấm nhập nguyên tắc về t́nh huynh đệ Kitô giáo.

Đó là lư do tại sao vai tṛ của Giáo hội có nét đặc loại, là siêu nhiên và đạo đức. Việc đó không có nghĩa là vai tṛ ấy trừu tượng. Trái lại, nó kêu gọi ta áp dụng một cách cụ thể vào xă hội. Người công giáo do đức tin của ḿnh thôi thúc, và tất cả những người thiện tâm, thiện chí được cổ suư để sử dụng tất cả các phương tiện của các ngành khoa học nhân văn, nhằm phát hiện những khía cạnh mới của các thực tại xă hội - kinh tế, đang tạo ra những vấn đề mới về mặt đạo đức. Giáo hội không nhân danh các thẩm quyền về kỷ thuật hoặc sử dụng các đ̣n phép chính trị bất chừng nào để ảnh hưởng trên xă hội. Nhưng Giáo hội nhất mực t́m cách phát triển các nguyên tắc công b́nh và nhân phẩm cho mọi người nơi cuộc sống xă hội . Như Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II từng phát biểu, "Giáo hội không có một thẩm quyền trực tiếp nào để đề xuất các giải pháp kỷ thuật thuộc bản chất kinh tế - chính trị; tuy vậy, Giáo hội kêu gọi phải luôn xét lại tất cả các chế độ cho thích hợp với tiêu chuẩn của phẩm giá con người".[38]

Người công giáo, hành động với tư cách cá nhân hay từng nhóm riêng, sẽ phải đối đầu với những quan điểm bất chừng và những lựa chọn chính trị khác nhau; và thông thường những đổi thay chính đáng có thể xảy ra. Người công giáo sẽ t́m được nơi giáo huấn của Giáo hội những nguyên tắc hướng dẫn cho hành động và những h́nh thức dấn thân tự do của họ. Họ có thể khác biệt nhau trong những chọn lựa và dự án của họ. Trong lănh vực bao la của sinh hoạt chính trị trần thế, họ phải hành động như những Kitô hữu, nhưng tránh nói rằng họ hành động nhân danh Giáo hội. Việc tham gia tự do của một người trong các chọn lựa về sinh hoạt xă hội cụ thể không thể được xem là lập trường chính của Giáo hội. Gaudium et Spes đă nêu lên một cách rất rơ rệt qui tắc nầy: "Thường thường, quan điểm kitô giáo thúc đẩy họ chọn giải pháp nầy hay giải pháp khác, tuỳ hoàn cảnh. Nhưng những tín đồ khác cũng thành tâm không kém có thể phán đoán một cách khác, sự việc như thế thường xảy ra và là điều chính đáng. Nếu xảy ra việc nhiều người cứ gán bừa các ư kiến của người nầy hoặc người khác với sứ điệp Phúc âm, dẫn người được nêu lên không muốn chút nào, th́ nên nhớ rằng trong trường hợp như thế không ai có quyền nhất mưc nại đến quyền uy của Giáo hội để bàu chữa cho ư kiến của ḿnh".[39]  Học thuyết xă hội của Giáo hội định hướng và thúc đẩy người công giáo dấn thân vào trần thế, nhưng họ c̣n phải sáng tạo và can đảm chọn lựa tự do để tiếp cận những đổi thay chính trị có thể thực hiện một cách chính đáng trên quan điểm đạo đức.

XVIII. Những h́nh thức mới về Hành động và Giáo huấn

Như chúng ta đă nhận xét, ngoài các tài liệu chính thức của Giáo triều Rôma, các Đức Giáo hoàng cũng đă lên tiếng qua nhiều diễn từ, công du, thăm viếng ở Liên Hiệp quốc (Đức Phaolô VI, năm 1965, Đức Gioan Phaolô II, năm 1979), tại Unesco (Đức Gioan Phaolô II năm 1980), ở Văn pḥng Lao động Quốc tế (Đức Phaolô VI, năm 1969 và Đức Gioan Phaolô II năm 1982), ở Hội đồng Liên Hiệp quốc (Đức Gioan Phaolô II năm 1988).

Tuy vậy, vai tṛ của Giáo hoàng không phải là một vai tṛ bao gồm toàn bộ hành động của Giáo hội cho công lư, phát triển và hoà b́nh. Các giám mục trong mỗi nước, đặc biệt là sau Rerum Novarum, đă ư thức nhiều hơn về trách nhiệm của họ; đặc biệt ngày nay trong các xứ đang phát triển, các ngài là chứng nhân cụ thể đưa tinh thần Phúc âm vào xă hội. Bên cạnh, các linh mục, tu sĩ nam - nữ, vô số giáo dân trên khắp thế giới đang chu toàn trách nhiệm dấn thân tích cực của họ trong môi trường họ sống và làm việc.

Các hội đồng giám mục càng ngày càng lưu ư đến các vấn đề xă hội - kinh tế xét về khía cạnh đạo đức. Các tài liệu của các cuộc họp ở Medellin (1968) và Puebla (1979) do tất cả các giám mục Châu Mỹ La tinh soạn thảo, cho ta một thí dụ trong muôn ngày sự kiện khác. Trong các bản văn nầy , vai tṛ của Giáo hội trong một xă hội đang thay đổi được nghiên cứu kỹ lưỡng, đặc biệt đề cập đến vấn đề phát triển, tiến bộ văn hoá, tham gia vào các cuộc sống xă hội , phê b́nh các ư hệ, biệt đăi người nghèo và giới trẻ, và các dự án giải phóng mà Kitô hữu có thể chấp nhận được và đáng dấn thân.

Mười năm gần đây, nhiều hội đồng giám mục, như ở Pháp, Đức, Tây Ban nha, Hoa Kỳ, Canada, đă phổ biến các bức thư về các vấn đề quan trọng như chiến tranh nguyên tử và hoà b́nh, trách nhiệm kinh tế, nạn nghèo đói mới, phát triển, kỳ thị chủng tộc, người tị nạn, thất nghiệp, vai tṛ phụ nữ. Một số trong những tài liệu nầy là kết quả của những công tŕnh nghiên cứu và tham khảo rộng răi. Đôi khi, chúng phản ảnh những đề nghị để kiện toàn các chương tŕnh chính trị. Các bản văn như thế được dư luận tiếp nhận như một đóng góp của Giáo hội và một cuộc đối thoại bổ ích.

Khi nói đến tư tưởng xă hội của Giáo hội , ta phải biết phân biệt một bên là học thuyết xă hội, gắn liền với sứ mạng thiết yếu và rao truyền Phúc âm của Giáo hội , và bên kia là những lời tuyên bố tuỳ trường hợp của các giám mục về những vấn đề cá biệt để đối đầu với những hoàn cảnh cụ thể như đói khổ, bất công, thất nghiệp, và kêu gọi hành động.

Ngày nay, Giáo hội được trang bị đầy đủ hơn để đề cập đến các vấn đề xă hội của thời đại chúng ta.

Các vấn đề nầy được nghiên cứ thấu đáo nhờ các chuyên gia trong các ngành khoa học xă hội . Phương pháp tiếp cận chúng có tính cách liên-ngành, nghĩa là phải được nh́n theo quan điểm thần học, nhưng vừa dựa trên các ngành khoa học thực nghiệm và luật tự nhiên.

Nhờ thế, người không phải là kitô hữu cũng có thể chấp nhận được lập trường của Giáo hội. Và, cũng v́ thế nhiều thông điệp gần đây không những gửi đến các giám mục và tín hữu, mà c̣n gửi đến "tất cả những người nam  - nữ thiện tâm, thiện chí". Ta có thể nói rằng từ nay Giáo hội công giáo có được một Corpus hoặc một bộ tài liệu về học thuyết xă hội, mặc dù Corpus nầy không phải là một bộ khảo luận hoàn toàn đầy đủ và hoàn tất một cách dứt điểm. Giáo huấn xă hội nầy, bắt nguồn từ Kinh thánh và nghiên cứu dựa trên trí khôn con người, được tài bồi qua truyền thống lâu dài, vẫn luôn mở ra với một thế giới đang đổi thay. Việc tŕnh bày có hệ thống về học thuyết nầy đă được phổ biến và được giảng dạy cho nhiều cấp độ giáo dục khác nhau trong các đại học. Nó đề cập đến tất cả các vấn đề mà các ngành khoa học xă hội tân thời nêu lên, như xă hội học và các ngành khoa học kinh tế và chính trị, đồng thời truy nguyên nguồn gốc làm phát xuất các vấn đề đạo đức.

Kết luận

Tóm lại, người ta phải nh́n nhận ảnh hưởng có tính cách quyết định và tác động trên lịch suủ của đoạn Phúc âm Mát-thêu 25, 31-46. Đoạn Phúc âm nầy đă truyền bá niềm xác tín rằng bác ái đối với người đói, khát, người ngoại quốc, người trần truồng không có áo che thân, người chịu tù đày là một cử chỉ yêu thương chính Chúa. Mặc dù hậu quả đoạn Phúc âm không thể lượng định được chính xác, nhưng niền tin vào giá trị tối thượng của bác ái đă làm đổi thay những mối liên hệ giữa con người với nhau, và vẫn măi c̣n là một trong những phương thế mạnh mẽ nhất của Giáo hội nhằm gây hưng phấn đạo đức và siêu nhiên nơi các cộng đồng con người.

Qua hành động bác ái và xă hội, Giáo hội tạo một ảnh hưởng đáng kể trên cuộc sống của các xă hội. Các h́nh thức hành động rất đa diện: dấn thân cá nhân, giúp đỡ người túng thiếu, hành động bác ái từ thiện và đặc biệt là các hoạt động của các tổ chức do Giáo hội sáng lập, như bệnh viện, nhà mồ côi, các dưỡng đường, trường học cho người nghèo, các dự án công đồng. Trong các xứ đang phát triển, các h́nh thức hành động bác ái và xă hội như thế mang nhiều ư nghĩa. Trong các xứ kỷ nghệ hoá cũng vậy, những hoạt động nầy c̣n giữ lại giá trị toàn bộ của chúng, và bất cứ ở đâu các sinh hoạt nầy c̣n tồn tại, th́ c̣n chứng kiến được những nhân chứng tận tụy theo tinh thần kitô giáo. Các nước tiến bộ đă nới  rộng các h́nh thức trợ giúp bằng sáng kiến tạo nên những hệ thống phục vụ công cộng như bệnh viện, trường học, tổ chức cứu tế, và các hệ thống chính thức về dịch vụ xă hội . Nhưng Giáo hội vẫn cố gắng thường xuyên nhắc nhỡ những ai đang làm việc và dấn thân trong các ngành cứu trợ bác ái của các tổ chức trần thế, ư thức rằng giúp đơ người ta phải luôn được xem là một cử chỉ thân thiện bè bạn và yêu thương.

Giái huấn về mặt xă hội cũng tượng trưng cho một h́nh thức dấn thân kitô giáo có ư nghĩa, và, như chúng ta đă thấy, đó là mối lo lắng thường xuyên của Giáo hội đối với xă hội. Từ thời các Ǵáo phụ, phải đương đầu với các vấn đề của thời đại của họ, đến thời đại chúng ta, các Giáo hoàng tiếp tục đưa ra một giáo huấn xă hội thích ứng với các hoàn cảnh ngày nay, Giáo hội tuần tự xây dựng toàn bộ các nguyên tắc, một bộ học thuyết liên quan đến các vấn đề nền tảng như: nhân phẩm, vai tṛ gia đ́nh, phận vụ nhà nước, các khía cạnh xă hội của quyền tư hữu, các nguyên tắc về lao động và kỷ nghệ, các điều kiện cho hoà b́nh, liên đói và phát triển. Nếu các vấn đề xă hội - kinh tế đă chiếm một chỗ đặc biệt trong học thuyết xă hội của Giáo hội, th́ cũng đừng xem nhẹ giáo huấn và các vấn đề quan trọng khác đối với xă hội, chẳng hạn như: Gia đ́nh, hôn nhân, giáo dục, phát triển văn hoá cho mọi người, các quyền lợi và bổn phận của người công dân, trách nhiệm của quốc gia và vai tṛ của cộng đồng quốc tế. Từ nay, mọi vấn đề xă hội được nh́n nhận theo một nhăn quan rộng răi hơn, có thể nói là bao quát.

Kể từ thời mà thông điệp Rerum Novarum của Đức Giáo hoàng Lêô XIII (1891) được phổ biến, và đúng là một biến cố lịch sử thật sự, nhiều tiến bộ đáng kể đă được thực hiện liên quan đến phương pháp và lối tiếp cận của giáo huấn xă hội của Giáo hội. Trước hết, việc phân tích các hoàn cảnh xă hội đă biết tận dụng những thành quả của các phương pháp mới trong các ngành khoa học xă hội áp dụng vào các thực tại phức tạp, như tính tương thuộc của kinh tế và kỷ nghệ, t́nh trạng bất công từ cơ cấu, các tiến tŕnh phát triển, các mối quan hệ quốc tế và những xung đột ư thức hệ. Trong quá khứ, Giáo hội có thói quen tố giác các cá nhân v́ lối hành xử bất công của họ: các vị vua, nhà làm luật, các sở hữu chủ, các người làm chủ các công xưởng. Ngày nay,  không những phải nh́n thấy trách nhiệm của các cá nhân, nhưng c̣n phải lưu ư trách nhiệm chung của cộng đồng, cũng như những rối loạn từ cơ cấu tạo nên bất công, bạo lực và bóc lột tập thể. Sự kiện đó đ̣i hỏi các nhà xă hội học và các nhà luân lư học tiếp cận các vấn đề một cách mới mẽ hơn.

Hơn thế nữa, trong một thế giới đa nguyên, Giáo hội đă nh́n nhận một cách rơ rệt hơn về sự tự trị chính đáng của các thực tại chính trị và kinh tế. Vào thời Trung cổ và trong suốt thế kỷ XVIII, Giáo hội đă cố gắng kitô giáo xă hội và t́m cách giữ lại h́nh thái đó. Bây giờ, Giáo hội nổ lực đề xướng các nguyên tắc suy nghĩ và các mẫu mực cư xử trong cuộc sống xă hội , phát sinh từ tư tưởng kitô giáo, nhưng dựa trên những nhận xét vừa triết học vừa do kinh nghiệm thực tế.

Với lối hành xử như vậy, Giáo hội có thể tŕnh bày giáo huấn của ḿnh với mọi người nam - nữ thành tâm thiện chí. Nhờ thế Giáo hội nới rộng tác động giáo huấn của ḿnh và tạo được một uy thế đáng kể trong lănh vực nhân quyền, thương thảo quốc tế, hoà b́nh và phát triển con người.

Và đồng thời giáo huấn ấy cũng đạt được một chiều kích đại kết lớn lao hơn. Ngoài ra, giáo huấn nhấn mạnh đến tầm quan trọng của công việc hợp tác giữa các tôn giáo để xây dựng một thế giới công bằng và hoà b́nh. Nó luôn mở ra với tất cả những lư tưởng xă hội thích ứng với nổ lực thăng tiến con người tự do trong những cộng đồng xă hội tự do.

Trong một xă hội phức tạp và đa nguyên, Giáo hội đề nghị những nguyên tắc đạo đức, và hy vọng rằng những cộng đồng kitô hữu sẽ là trung gian t́m kiếm những giải pháp cụ thể áp dụng cho những thực tại xă hội địa phương. Lối t́ếp cận khôn ngoan và thực tế nầy, được Đức Giáo hoàng Phaolô VI diễn tả rất tinh tế như sau: "Đối diện với những hoàn cảnh đa biệt như thế nầy, chúng tôi khó mà phát biểu một lối nói duy nhất cũng như đề xuất một giải pháp có giá trị tổng quát. Đấy không phải tham vọng của chúng tôi, và cũng không phải là sứ mệnh của chúng tôi. Chính các cộng đồng kitô giáo có phận vụ phân tích hoàn cảnh ŕêng của nước ḿnh một cách khách quan, nh́n hoàn cảnh ấy dưới ánh sáng của các lời chất chứa chân lư trường cửu của Phúc  âm, rút tỉa những nguyên tắc suy tư, mẫu mực phán đoán và chỉ dẫn hành động nơi học thuyết xă hội của Giáo hội từng được h́nh thành suốt tiến tŕnh lịch sử và đặc biệt là trong kỷ nguyên kỷ nghệ nầy".[40]

Ngày nay người ta chân nhận rơ rệt rằng giáo huấn Giáo hội thiết yếu hướng đến hành động và phải luôn mở rộng tiếp cận những vấn đề mới phát xuất từ những hoàn cảnh xă hội luôn đổi thay. Lối suy nghĩ mới nầy đem lại cho giáo huấn Giáo hội một đặc tính linh động cần phải nhấn mạnh: "Giáo huấn nầy thiết yếu hướng đến hành động, phát triển cùng nhịp với những đổi thay của lịch sử. V́ thế, dù dựa trên những nguyên tắc luôn có giá trị vững bền, th́ cũng có những phán đoán bất tất. Giáo huấn ấy không phải là một hệ thống đóng kín, nhưng luôn mở ra với các vấn đề mới mẽ không ngừng xảy đến; nó cần đến sự đóng góp của tất cả những đoàn sủng, kinh nghiệm và khả năng khác nhau"[41].

Cái nh́n tổng lược trong cuốn sách nầy cho thấy rơ rằng Giáo hội, do từ nơi sứ mệnh riêng của ḿnh, không thể không tim hiểu và ảnh hưởng sâu xa vào các xă hội mà Giáo hội hiện diện trong đó một cách tích cực. Ư thức và sự biểu lộ về trách nhiệm của Giáo hội trong xă hội được gọi là "học thuyết xă hội công giáo". Nếu chữ học thuyết gặp một số khó khăn về tên gọi, do những lời chỉ trích phát xuất từ các tiền kiến ư thức hệ, th́ không ai có thể chối căi rằng trong thực tế Giáo hội đă giáo huấn và c̣n măi giáo huấn để xă hội con người đi theo ánh sáng Phúc âm và lương tri. Kinh nghiệm tích luỹ nầy được tài bồi dần hồi như một thứ đạo đức xă hội và phải được mỗi thế hệ kitô hữu bảo tŕ, nó "cần đến sự đóng góp của tất cả những đoàn sủng, kinh nghiệm và khả năng khác nhau". Tóm lại, học thuyết xă hội của Giáo hội gắn liền với ơn gọi của ḿnh là đi và giáo huấn tất cả các dân tộc cho đến ngày tận thế.

Trong cuốn II, chúng ta sẽ truy cứu các tài liệu chính yếu, để thấy rơ phương thức tiến hành giáo huấn xă hội công giáo. Với quan điểm bổ sung ấy, chúng ta sẽ xác minh sự phát triển linh động của học thuyết xă hội công giáo và bản chất đặc loại của giáo huấn nầy.


 

[1] GIOAN PHAOLÔ II, Thông điệp Sollicitudo Rei Socialis, số 1.

[2] GIOAN PHAOLÔ II, Thông điệp Sollicitudo Rei Socialis, số 41, trong cuốn II bộ nầy, chúng ta sẽ thấy tư tưởng các Giáo hoàng về bản chất học thuyết xă hội của Giáo hội đă diễn tả thành văn tuần tự như thế nào

[3] Thượng Hội đồng Giám mục năm 1965, Bản đúc kết

[4] 4 Thư gửi Diognète số 5: P.G., 2, 1173. Xem dẫn nhập, bản dịch và b́nh giải của Henri Irénée Marrou, xb. lần 2, Paris, Cerf, 1965.

[5] Epist. 138, 5 "Ad Marcellinum", ch. 2, 05.

[6] GIOAN PHAOLÔ II đă nhắc lại vai tṛ lịch sử của cộng đờng Kitô giáo Âu châu.

Ngày 8.10.1988, tại Strasbourg, Ngài tuyên bố trước Quốc hội Âu châu rằng: "Gần 20 thế kỷ, Kitô giáo đă đóng góp vào việc xây dựng một quan niệm vế thế giới và con người, và vũ trụ quan, nhân sinh quan đó c̣n là một gia sản nền tảng đến hôm nay , vượt lên trên những chia rẽ, những yéu hèn, ngay cả bỏ quên từ phía chính người Kitô hữu... Trong nhiều thế kỷ, Âu châu đă đóng một vai tṛ lớn lao nơi những phần c̣n lạ́ của thế giới. Phải nhận rằng không phải lúc nào Âu châu cũng cống hiến phần cao đẹp nhất của ḿnh khi gặp gỡ các văn minh khác, nhưng không ai có thể chối căi rằng Âu châu đă chia sẻ cho mọi người nhiều giá trị mà nó đă tài bồi qua nhiều năm tháng. Con cái của Âu châu đă đóng góp một phần thiết yếu trong việc quảng bá sứ điệp Ḱtô giáo.

[7] J. A. Schumpeter, History of Economic Analysis, New York, 1954, tr. 95.

[8] 8 G. Rinaldi, L 'apprezzamento etico - sociale dell 'attivitị commerciale nel più eminente Moralợsta Dominicano del Quattrocento: S. Antonino di Firenze, Pinerolo, 1959.

[9] 9 O. Bazzichi, "La Proprietả secondo tre pensatori Francescani del Medioevo: Pietro di Giovanni Olivi, Guglielmo Ockham e Alvaro Pelagio" , trong Rivista di Politica Economica V, 1985, serie III.

[10] Léo Moulin, Le Monde vivant des religieux, Paris, Calmann- Lvy, 1964.

[11] Xem Victoria et Suarez, Contŕbution des théologiens au droit international moderne (nhiều tác giả), Paris (Hiệp hội quốc tế Vitoria, Suarez), 1939.

[12] Xem các cô ng tŕnh nghiên cứu của L-R. Villermé ở Pháp (1840) và của Fr. Engels ở Anh (1845)

[13] G. Goyau, Ketteler, Paris, 1908.

[14] PAUL DROULERS, Action pastorale et problèmes sociaux sous la Monarchie de Juillet, chez Monseigneur d'Astros, Paris, 1954. Cùng tác giả" Des évêques parlent de la question ouvrière en France avant 1848 "Revue de l 'Action populaire, 1947 (4.1961) các trang 442-460; và P. Droulers"L 'Épiscopat devant la question ouvrière en France sous la Monarchie de Juillet", trong Revue Historique, 229 (1963), các trang 335 - 362.

[15] 15 Đây là những tác phẩm tuyển chọn về phong trào xă hội Công giáo trong các nước Âu châu suốt trong thời kỳ này : J.B. Duroselle, les débuts du catholicisme social en France ( 1822 - 1870 ), Paris 1951; H.Rollet, L'action sociale des catholiques en France ( 1871 - 1901 ), Paris, 1947; E.Ritter, die Katholische - soziale Bewegung Deutschland im Neunzehnten Jahrhundert und der Volksverein , Cologne. 1954; các bản dịch ra tiếng Ư: Il movimento catholice - sociale in Germania del XIX secolo e il Volksverein; S.H.Sholl, 150 anni di movimento operaio cattolico nell 'Europa centro occidentale (1879- 1939), Padoue, 1962; A.Gambasin, Il movimento sociale nell 'Opera dei Congressi , Roma, Univesité Pontificale Grégorienne , 1958; R. Aubert, '' Aux origines de la doctrine sociale catholique '', trong les dossiers de l 'action sociale cathoklique, Bruxelles, tháng 4-1966; xem J.Joblin và F. Duchini ở chú thích 19 và 20 dưới đây.

[16] ALPHONSE BREGOU "Une ''catholique sociale'' Marie - Louise Rochebillard", la pensée catholique, 238 ( tháng 1 và 2.1989), các trang 40 - 61.

[17] Etienne Gilson, The Church Speaks to the Modern World. The Social Teachings of Leo XIII . xb, chú thích và dẫn nhập của E. Gilson, New York 1954

[18] Các dự án của Vaticanô I về các '' Vấn đề xă hội '' đă được Paolo Petruzzi nghiên cứu kỹ lưỡng, Chiessa e società civile al Concilio Vaticano I , Roma. PUG. 1984.

[19] Xem Joseph Joblin "Doctrine et action sociale: réflexion sur l 'évolution du mouvement social chrétien avant et après Rerum Novarum '' , trong De Rerum Novarum à Laborem Exercens '': vers l 'an 2000, Roma, HĐGM Công lư và Ḥa b́nh , 1982, các trang 89-114 ( với một thư mục phong phú ); nhiều nhà chuyên môn đă đóng góp vào tuyển tập này, nhấn mạnh ảnh hưởng của Rerum Novarum trên tư tưởng và hành động xă hội hiện nay tại nhiều quốc gia; cũng xem Georges Jarlot, Doctŕne sociale et Histoire, Roma, PUG, 1964.

[20] Xem Francesca Duchini "Insegnamento sociale della Chiesa e problematica economia: da Leone XIII a Pio XII", trong A. Bausola và nhiều tác giả, L 'insegnamento sociale della Chiesa, Milanô, Vita et Pensiers, 1988, các trang 54-88.

[21] Keynes J. M. Keynes, The General Theory of Employment Interes and Money, Luân đôn 1936

[22] Xem T.P. Mc Laughlin, The Church and the Reconstruction of the Modern World. The Social Encyclicals of Pope Pius XI, New York, Image Books, 1975 (gồm 11 thông điệp với phần dẫn nhập).

[23] PHAOLÔ VI, Evangeĺi Nuntiandi (1975) số 30.

[24] GIOAN PHAOLÔ II, Thư thành lập HĐGH về Văn hoá, 20.5.1982; AAS 74 (1983), các trang 683-688. Về vấn đề nầy xem "The Links between Culture, Justice and Peace", ch. 4, trong H. Carrier, Gospel Message and Human Culture. From Leo XIII to John Paul II. Pittsburgh (Penn.), Duquesne University Press. 1989.

[25] GIOAN PHAOLÔ II, diễn văn tại Unesco 2.6.1980

[26] Franco Biffi. "Les droits de l 'homme dans le magistère des Papes du XXe siècle" trong FIUC, Droits de l 'homme: approche chrétienne, Roma, Herde, 1984, các trang 152-197.

[27] J. JOBLIN có một tài liệu hữu ích cho vấn đề phừc tạp nầy: "La Chiesa e i d́ritti umani: quadro storico e prospettive future" trong La Civiltà Cattolica, 3334 (20.5.1989) các trang 326-341. Cũng nên xem Paul Ladrière "La révolution Fran?aise dans la doctrine politique des Papes de la fin du XVIIIe à la moitié du XXe siècle" Archives de Sciences Sosiales des Religions, 66 (tháng 7 - tháng 9. 1988) các trang 87-112.

[28] Gaudium et Spes, số 41.

[29] Nên đọc ở chương số 144 của Pacem in Terris, các câu nầy: "Không phải chúng tôi không biết rằng một số điểm trong bản Tuyên ngôn nầy đă dấy lên nhiều chống đối và tạo ra nhiều dè dặt chính đáng. Tuy vậy, chúng tôi xem bản Tuyên ngôn đó như một bước tiến đến việc thiết lập một tổ chức pháp lư chính trị của cộng đồng thế giới. Bản Tuyên ngôn ấy long trọng nh́n nhận phẩm giá của tất cả mọi người không phân biệt; nó xác nhận cho mỗi cá nhân các quyền của họ về nổ lực t́m kiếm chân lư một cách tự do, tuân theo các mực thước của đạo lư, thực thi các bổn phận của công lư, đ̣i hỏi những điều kiện sống xứng hợp với nhân phẩm, cũng như các quyền khác gắn liền với các quyền nầy".

[30] GIOAN PHAOLÔ II, Diễn văn tại Ủy ban Âu châu và Toà án Nhân quyền Âu châu.

[31] GIOAN PHAOLÔ II, Diễn văn tại Đại Hội đồng Liên Hiệp quốc 

[32] Evangelii Nuntiandi số 31.

[33] Thánh bộ Đức tin, Huấn thị về Thần học Giải phóng, 6.6.1984, Huấn thị về Giải phóng, 22.3.1986.

[34] Thánh bộ Đức tin, Huấn thị về Thần học Giải phóng, 6.6.1984, Huấn thị về Giải phóng, 22.3.1986.

[35] GIOAN PHAOLÔ II, Tông huấn Pastor Bonus (1988), Dẫn nhập số 13.

[36] Trích Gaudium et Spes, số 42.

[37] Trích Gaudium et Spes, số 58.

[38] GIOAN PHAOLÔ II, Diễn văn ngày 3.4.1982, trong Tổng lược từ "Rerum Novarum" đến "Laborem Exercens" xem chú thích 19 trên đây.

[39] Gaudium et Spes, số 43.

[40] PHAOLÔ VI, Octogesima Adveniens (1971) số 4.

[41] Thánh Bộ Đức tin, Huấn thị về Giải phóng 22.3.1986, số 72.