Về một nhà văn bị  Bóng  đè

Nhà văn Đỗ Hoàng Diệu

 

                                                                                                                        Nguyễn Văn Lục

 

 

 

Sinh hoạt văn học trong nước nóng lên vào những tháng cuối hè với Bóng Đè của Đỗ Hoàng Diệu và Nhật kư Đặng Thùy Trâm. Nhật kư Đặng Thùy Trâm như làn gió mát quét nhẹ những lớp bụi làm hoen ố khuôn mặt đất nước. Nói riêng Đảng và Nhà nước đều mát ḷng mát dạ. Như cất được những gánh nặng trách nhiệm không làm, như làm tắt tiếng những tiếng eo xèo, ỉ ôi của dân chúng. Nhiều lănh đạo hănh diện cất cao giọng và phân bua: Thấy chưa, chúng tôi thế đấy. Nhưng càng đọc nhật kư của người con gái ấy, nếu c̣n chút tự xỉ th́ phải thấy xấu hổ, v́ đă uổng công sự hy sinh của giới trẻ. Họ đă làm mất mặt Đặng Thùy Trâm. Trong tất cả những cấp lănh đạo ấy, chúng ta chỉ mong mỏi có một người thôi dám nói một câu 5 chữ: Tôi là người trong sạch. Họ kêu gào chống tham nhũng, nhưng không một ai trong đám họ dám nhận ḿnh là người trong sạch. Tôi xác tín rằng, nếu một người trong bọn họ là người trong sạch thôi, người đó thật sự là người anh hùng, là người lănh đạo, là ông Moi Sen của Do Thái sẽ đưa đất nước ta đến miền đất hứa.

 

Hiện chúng ta đă có những người anh hùng trong chiến tranh. Điều đó không dám phủ nhận. Nhưng liệu chúng ta có được một người đạo đức trong sạch làm tấm gương cho cả nước như một Lư Quang Diệu. Ai có thể chỉ cho tôi thấy được người đó. Xin tạ ơn sự chỉ dẫn đó.

 

Thế là có hiện tượng Bóng Đè. Bóng Đè xuất hiện đá lăn chiêng những thần tượng dởm, mục rữa để cân bằng với Nhật kư Đặng Thùy Trâm. Một bên sách hồng, một bên sách đen. Một bên tô hồng, một bên bôi đen.

 

Có lẽ đất nước chúng ta cần cả hai thứ đó một lúc.

 

Câu truyện bắt đầu như thế này. Kể từ khi truyện ngắn T́nh Chuột của Đỗ Hoàng Diệu xuất hiện trên Hợp Lưu lần đầu tiên, nay đă ngót hai năm. Sau gần hai năm, tập truyện ngắn Bóng Đè mới được in ấn và xuất bản lần đầu tiên, vào khoảng tháng 8, tại Việt Nam (với T́nh chuột và 2 truyện khác bị kiểm duyệt). Kể là chậm đấy. Nó mang nhiều ư nghĩa lắm. Chậm v́ có cái nh́n hạn hẹp, chậm v́ đố kỵ, chậm v́ sợ hăi vu vơ, chậm có thể v́ mù quáng cố ư. Điều đó cũng chỉ ra rằng, sinh hoạt văn học trong nước khá tŕ trệ v́ guồng máy quan lại phong kiến kiểu mới.

 

Nhưng dù chậm, nó đă gây khá ồn ào nơi người đọc trong nước và giới truyền thông báo chí.  Đỗ Hoàng Diệu là người viết mới, c̣n xa lạ với giới độc giả trong nước. Nhưng với lối viết lạ, tự nhiên đến thẳng đuột, trơ trụi (unpolished manner), cô đă chinh phục đuợc giới độc giả trẻ. Một bản thống kê thăm ḍ ư kiến bạn đọc trên web «Mỗi ngày một cuốn sách» cho thấy: 96% đánh giá truyện của Đỗ Hoàng Diệu là rất hay so với truyện của một nhà văn nữ khác chỉ có zéro  %. Đỗ Hoàng Diệu đă trả lời 21 cuộc phỏng vấn và số sách bán đă vượt 10.000 cuốn. Điều đó kể là đáng mừng, v́ đây là hiện tượng văn học ở Việt Nam tiếp sau khoảng trống để lại từ thời kỳ Những ngọn gió Hua Tát của Nguyễn Huy Thiệp và Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh. Mặc dầu con số 10.000 cuốn so với một con số 82 triệu người dân th́ kể là quá ít.

 

Mới đây, theo báo Thể thao Văn Hóa, ngày 4.11.2005, Bóng Đè thuộc loại bán chạy nhất.  Harry Potter, hạng 2. Nhật Kư  Đặng Thùy Trâm xếp hạng thứ sáu.  Măi măi tuổi hai mươi, hạng 7.

 

Số lượng sách bán của Đỗ Hoàng Diệu ở thành phố Hồ Chí Minh gấp 4 lần số sách bán ở Hà Nội. Cũng mang nhiều ư nghĩa đấy chứ.

 

Trong một quầy sách ở một cửa hàng sách Hà Nội, cuốn truyện của Đỗ Hoàng Diệu được xếp cùng một hàng với nhật kư Đặng Thùy Trâm và Nguyễn Văn Thạc. Người viết nh́n ra ở đó có sự sắp xếp đến là trớ trêu, mặc dầu do sự vô t́nh của tiệm sách. Nhưng vẫn là sự tương phản đến oái ăm, sự đối đầu hai mặt như đen với trắng. Có thể nào như thế không, một bên, Nhật kư Đặng Thùy Trâm biến ngựi nữ bác sĩ này thành nữ anh hùng, sau hơn 30 năm thầm lặng. Chỉ nhờ tấm ḷng và cái t́nh người của một người Mỹ và một thông dịch viên phía địch đă giữ được cuốn nhật kư cho đến ngày nay. Không có tấm ḷng đó, Đặng Thùy Trâm sẽ là người anh hùng chết trong thầm lặng, chẳng bao giờ có ai biết tới. Nhật kư của Đặng Thùy Trâm kể là hay, nhưng câu truyện về những người lính địch phía bên kia cũng quá là hấp dẫn. Trong khi đó truyện Bóng Đè hoàn toàn ngược ḍng, như trắng với đen, nội dung truyện đă biến Đỗ Hoàng Diệu thành một nhà văn. Chữ Nhà Văn viết hoa. Đây là hai h́nh ảnh khá tương phản, một nữ anh hùng và một nhà văn rất ấn tượng. Một nhật kư kể lại quá khứ lư tưởng và một nhà văn đảo xới mồ mả quá khứ lên như lời nguyền rủa. Nó như một bức tranh hiện thực có hai mặt, một bên nói tới lư tưởng, tới hy sinh cao cả của tuổi trẻ và một bên đặt lại tất cả những ǵ đă làm nên quá khứ đó.

 

Đó là bi kịch của sự nghịch lư.

 

Người viết đă theo dơi, đă có dịp đọc hầu hết những bài viết cũng như ư kiến bạn đọc trong nước, trên báo và trên web, về cuốn truyện Bóng Đè của Đỗ Hoàng Diệu. Kể là nhiều lắm, không thể kể ra hết.

 

Chiều 27 tháng 9, tại  Hà Nội, nhà sách Kiến Thức đă tổ chức tọa đàm về tập truyện ngắn Bóng Đè, cuốn sách đang gây nhiều nguồn dư luận trái chiều. Ồn ào là điều mà các nhà xuất bản mong muốn. Nhiều ư kiến chống, nhưng cũng rất nhiều ư kiến khen. Khen hay chê cũng là truyện b́nh thường.

 

Nhưng nay th́ vấn đề không đơn giản như người ta tưởng. Luồng sóng khen có vẻ lấn áp, ồn ào. Các quan chức văn nghệ đă nóng mặt ra lệnh: La récréation est finie. Giờ ra chơi đă chấm dứt. Người ta muốn tái lập lại trật tự. Thế là bắt đầu có sự trù dập, đánh phá một cách có hệ thống, có chính sách, nhất là bên phía các báo công an. Báo Công An Thành phố Hồ Chí Minh vừa mới có một bài với nhan đề: Về cái gọi là « văn chương đổi mới». Cùng đồng ḷng toa rập đánh phá c̣n có báo Công An Nhân Dân, báo An Ninh Thủ Đô. Họ đều ở ngành công an cả đấy. Thêm vào đó, bài đánh phá tiêu biểu của ông Nguyễn Chí Hoan, với nhan đề: Thân ốc với cọc không rêu hay là ảo ảnh văn chương sáo rỗng, được đăng trên báo Người Hà Nội, số 40, ra ngày 07.10.2005, được đăng lại trên talawas, ngày 18.10.2005. Bài viết kể là thô bạo, mang bản chất là trù dập có bài bản. Sự trù dập một nhà văn trẻ lần đầu tiên xuất hiện ở trong nước là một điều đáng để mọi người suy nghĩ.

 

Mới đây th́ lại có thêm báo Sài G̣n Giải Phóng nhập cuộc với bài viết của Ngô Ngọc Ng Long.

 

Vấn đề là t́m hiểu xem tại sao họ phải truy dập như thế? Đó là câu hỏi cần được trả lời. Đằng sau các ông Nguyễn Chí Hoan, Phúc Linh là ai? Là Ban Văn Hoá Tư Tưởng, là báo Nhân Dân, là các báo công an, là báo Người Hà Nội.

 

Phần tôi, mong muốn giới có thẩm quyền trong nước chấm dứt t́nh trạng bề hội đồng một nhà văn nữ này. Quư vị cứ tự soi gương ḿnh th́ sẽ thấy im lặng là vàng.

 

Xin khẳng dịnh cho dù đánh phá thế nào đi nữa th́ văn hoá, tư tưởng tự nó bao giờ cũng ở một tầng cao hơn những toan tính quy chụp, hay đánh phá. Việc đánh phá và đối trọng bị đánh phá có khoảng cách giống như biên giới cái giây lưng quần. Đánh phá th́ tự hạ thấp ḿnh, tụt hậu tính từ giây lưng quần trở xuống. Đối tượng bị đánh phá th́ có chiều hướng đi lên, tính từ giây lưng quần trở lên.

 

Đây c̣n là một sự thử thách, đối đầu giữa văn học và một thể chế. Giữa một nhà văn đơn độc và Hội Nhà văn và các báo công an. Giữa quyền lực của ng̣i viết và quyền lực thế trị. Và đây không c̣n là truyện riêng tư của cá nhân Đỗ Hoàng Diệu nữa. Xin nói ra điều đó. Xin nói rơ điều đó.

 

Truyện ngắn Đỗ Hoàng Diệu không có cái ǵ gọi là văn chương đổi mới, cũng chẳng có cái ǵ là ảo ảnh văn chương trống rỗng. Cho dù trống rỗng th́ trống rỗng ở chỗ nào. Hăy nói ra, hăy minh chứng. Nếu nh́n ở chiều sâu như một cảm nghiệm th́ truyện của Đỗ Hoàng Diệu là những bi kịch đời sống, rơi vào hố thẳm của sự ruỗng mục, tồi tệ, tàn bạo đến tận cùng. Và từ đó âm vọng lên tiếng nói của nhà văn. Và cũng từ đó sự thật được bóc vỏ trần truồng đọc đến lợm cợm. Ta bị chao đảo và choáng ngợp đến sững sờ và mất tự nhiên, được cảnh báo một cái ǵ đó trong một thế giới người không phải là người nữa.

 

Nhưng cô viết tự nhiên, không rào đón chuẩn bị, và cũng chẳng cố ư nhằm  chống đối rơ rệt  một đối tượng nào. Và đă hẳn cũng chẳng cao vọng và mưu cầu điều ǵ. Nếu có được điều ǵ th́ chính là những điều mà người ta muốn gán nhăn hiệu cho cô mà thôi. Người đọc và nhất là các quan chức văn nghệ đừng vội dị ứng. Nó có vẻ có cái trùng hợp với những ư tưởng của nhà soạn kịch Harold Pinter vừa lănh giải văn chương Nobel viết vào năm 1958 như sau: Il n!existe pas de frontière nette entre ce qui est réel et ce qui ne l!est pas, entre le vrai et le faux. Une chose n1est pas nécessairement soit vraie soit fausse, elle peut être à la fois vraie et fausse. [«Không có biên giới rơ ràng giữa cái thực và cái không thực, giữa đúng và sai. Một điều có thể không nhất thiết là thật hay là giả. Nó có thể vừa là thật, vừa là giả »]

 

Thế giới truyện của Đỗ Hoàng Diệu quả thực có lẫn lộn như thế đấy, thật giả trộn vào nhau. Nhưng từ chỗ ấy, nhà văn xác lập cho ḿnh một thế nh́n, thế đứng để soi dọi vào lịch sử xă hội con người, một xă hội đă mục ruỗng, sói ṃn bởi đủ các thứ chuột. Đó là thế giới người lớn, của quan chức, của quyền uy như một loại củi mục. Thường người ta nói rằng, nh́n cây th́ thấy rừng. Phải rồi, nhưng nh́n củi mục th́ thấy ǵ. Nh́n ra cái đám củi mục đó, chính là công việc của nhà văn.

 

Nhiều người không ưa cô là v́ vậy.

 

Chính ở chỗ đó mà người ta không chấp nhận thế giới truyện của Đỗ Hoàng Diệu. Ông Trần Tiễn Cao Đằng đă không thích truyện của Đỗ Hoàng Diệu v́ đă quá chú mục vào quá khứ. Cũng đúng chứ không phải sai. Nhưng thế giới truyện Ḍng Sông Hủi, T́nh Chuột là thế giới mà chúng ta đang phải giáp mặt mỗi ngày đấy chứ.

 

Sự phê b́nh như Trần Tiễn Cao Đằng là cần. Nhưng truy dập, bề hội đồng, dùng áp lực quyền chức, gây sức ép th́ lại là chuyện khác. Và nhiều khi tác phẩm càng bị chùy dập,  càng gián tiếp khẳng định giá  trị  tác phẩm. Cái đó chờ thời gian sẽ rơ. Thời gian sẽ là thước đo chiều cao (giá trị tác phẩm) và chiều dài (sự tồn tục của tác phẩm) và chiều ngang (sự ngưỡng mộ của độc giả). Sau khi cuốn truyện Bóng Đè đi qua khâu kiểm duyệt, sách đă bị kiểm duyệt và cắt bỏ 3 truyện: T́nh Chuột, Những sợi tóc màu tang lễ, Cô gái điếm và 5 người đàn ông (cả 3 đă đăng trên Hợp Lưu và 1 đăng lại trên web Tiền Vệ).

 

Riêng truyện Bóng Đè th́ bị cắt nghiến đi những câu như: «Mồ mả là quá khứ, là huân chương, là tổ quốc (…) Bây giờ đập ngay vào mắt tôi là hai huân chương liệt sĩ, một Điện Biên, một Đường 9 Nam Lào». Tại sao lại cắt? Cái đó mỗi người Việt Nam phải tự t́m cho ḿnh một câu trả lời.

 

Đă hết đâu, sau khi được in ấn, c̣n có một tầng kiểm duyệt mới tinh vi hơn nữa: Bôi nhọ và đánh phá tác phẩm. Đó là điều đang xảy ra cho tác phẩm Bóng Đè của nhà văn nữ Đỗ Hoàng Diệu mà tầm mức khiến người ta nghĩ rằng các quan chức đă sơ xuất khiến phải chỉ thị cấp dưới vận dụng nghiệp vụ kềm hăm hiện tượng Bóng Đè.  Xin nêu ra ở đây một số điều đáng được nói tới nhất.

 

1.  Chuyện đáng nói thứ nhất: Người viết đă không thấy những bài báo trong nước nói cho rơ trong trường hợp nào tập truyện Bóng Đè đă được xuất bản trong nước. Đỗ Hoàng Diệu sống ở Hà Nội, lớn lên ở đó, viết  văn cũng từ đó. Viết ngay từ khi lên 9, 10 tuổi khi cô đoạt giải Tuổi Xanh năm 1990. 14 tuổi cô đoạt giải của báo Tiền phong với truyện Ông già hàng xóm. Bẵng đi một thời gian không biết là bao lâu, cô đă viết mà không có nhà xuất bản hay tờ báo nào đăng truyện của cô. Đó là một h́nh thức tự kiểm duyệt của các nhà xuất bản trong nước. Có 600 báo chí đủ loại thuộc nhà nước đều tuân thủ cái lệnh Nạo Thai Văn Học bất thành văn đó. Mà đứng đầu là Nhà xuất bản Hội nhà văn. Trong một bài viết trước đây của tác giả, đăng trên talawas ngày 10.07.2004 với nhan đề Một cơ cấu tổ chức cần phải thay đổi, người viết đă đưa ra lời lời kết luận như sau: «Nói cho đến cùng, cái cơ cấu về quyền lực, về quyền cho phép in hay không in, về tổ chức in ấn hay xuất bản, không lành mạnh cần thay đổi. Cho đến lúc này những NXB Hội Nhà Văn, Giáo Dục, Văn Học chỉ là những chiếc dù che chắn đỡ đầu bao che cho những tài phiệt chi phối làm ăn bất hợp pháp mà mục đích duy nhất là kiếm lời». Không ai cấm, không có lệnh, không có văn bản này nọ, nhưng rất nhiều tác phẩm trong nước của một số  đông tác giả đă không được giới nhà xuất bản, hoặc báo nào dám đăng.

 

Đỗ Hoàng Diệu chỉ c̣n có lối thoát duy nhất là t́m đường ra hải ngoại, nơi mà cô nghĩ rằng đó là nơi chốn cho cô vượt thoát, chỗ mà cô có thể thực hiện được giấc mơ tầm thường của một nhà văn nữ trẻ.

 

Phải nh́n lại chuyện này, phải suy gẫm lại điều đó như một nỗi tủi nhục cho số phận nhà văn. Đây là một bài học cho mọi người soi vào để nh́n ra bản chất sinh hoạt văn học trong nước, một thứ văn học c̣n quan liêu, chậm tiến, khệnh khạng, giáo điều và nhất là độc đoán kiểm duyệt. Đỗ Hoàng Diệu trong phần trả lời phỏng vấn trên Hợp Lưu số 79, tháng 10.11.2004 ở trang 231 đă viết: « C̣n việc tôi chọn Hợp Lưu chứ không phải một diễn đàn khác để ao ước sự vượt thoát, dường như là số phận. Số phận đă làm truyện ngắn của  tôi bị từ chối in ấn, xuất bản trong nước mà có lẽ thứ số phận trước tiên là do tôi đă viết rất thật, không dối trá chính ḿnh. Rồi số phận đă cho tôi gặp gỡ, thân quen một vài người sống bên ngoài, yêu mến văn nghệ, yêu mến Hợp Lưu đă giới thiệu tập san này với tôi. Và số phận đă mách bảo, khi tôi đọc Hợp Lưu, ḿnh phải gửi truyện ngắn đến đấy. Tôi không quan tâm đến chuyện Hợp Lưu vẫn c̣n bị tịch thu ở cửa khẩu Hải Quan, tôi chỉ nghĩ đây là một tập san văn chương đích thực. Nhưng cũng chính v́ số phận ấy, bây giờ một số bạn bè xa lánh tôi… Cẩn thận nó dính đến hải ngoại. Họ truyền tai nhau như thế. Tôi thấy thương họ.»

 

Và cứ như thế, cho đến lúc bài phỏng vấn này xuất hiện, cô đă có bốn truyện ngắn đăng trên báo Hợp Lưu. Câu truyện số phận mà cô vừa nói đến ở trên bắt đầu bằng truyện ngắn T́nh Chuột đă được gởi đến Hợp Lưu  vào khoảng tháng 10.2003.

 

Ban biên tập Hợp Lưu đă nhận thức ngay được rằng truyện của Đỗ Hoàng Diệu có giọng văn, hơi văn, áp suất truyện riêng biệt, có sức quyến rũ mănh liệt trong h́nh ảnh, câu văn với một nhịp văn, mạch văn lôi cuốn không ngưng nghỉ.

 

Nguời viết cũng xin trích dẫn một vài lá thư nhận được khi viết bài: Nhận diện một số nhà văn Việt đầu thế kỷ 21. Những lá thư cho thấy độc giả ái mộ truyện của Đỗ Hoàng Diệu như thế nào: Cũng như «Bóng Đè», «Ḍng sông hủi» rất suất sắc, với thông điệp rất mạnh. Đỗ Hoàng Diệu thuộc thế hệ mới, thế hệ sau Phạm Thị Hoài, mạnh mẽ và liều lĩnh, đặc biệt không rơi vào Hậu hiện đại, hủy cấu trúc hay tân h́nh thức (Thư đề ngày thứ tư 20.10.2004). Em đă đọc «Bóng Đè» rồi và một truyện khác của Đỗ Hoàng Diệu gần đây thôi, do một người bạn giới thiệu. Cả hai đều rất là sensual, hay lắm và em thích lắm (Thư ngày 20.10.2004). Thưa ông, tôi vừa đọc xong truyện «Bóng Đè» của cô Đỗ Hoàng Diệu tối qua, đọc tới hai giờ sáng v́ truyện hấp dẫn quá không thể ngưng được. Chủ đề câu truyện thật là lạ, lối viết của tác giả cũng đôi lúc mơ hồ kỳ bí. Lần đầu, tôi đọc một nhà văn miền Bắc, tôi thấy lối viết văn của cô khác với các tác giả miền Nam, nhiều lúc tôi thấy cô dùng những từ ngữ rất lạ tai, v́ chưa bao giờ được nghe. Trong truyện, cái giả và cái thật lẫn lộn gây ṭ ṃ và kích thích cho độc giả. Đọc xong câu truyện, tôi thấy tất cả mọi thành tŕ như luân lư, tổ tiên, anh hùng liệt sĩ... đều bị sụp đổ đến tan tành thảm bại (thư đề ngày 23.10.2004)

 

Một nữ độc giả khác khi đọc xong truyện Bóng Đè của Đỗ Hoàng Diệu đă viết như sau: «Cần hiểu chữ phủ nhận ở đây không phải là sự chối bỏ hay đạp đổ quá khứ. Quá khứ là nền tảng, nó không có tội, nó chỉ trở thành dây trói khi người ta sùng thượng và thần thánh hoá nó, coi nó là điểm nh́n mẫu mực để phóng chiếu và xét đoán mọi suy nghĩ của lớp người sau. Theo tôi, đó là sự tôn thờ không thành tâm và trong sáng.. Với những truyện ngắn ‘nhại sử’, Nguyễn Huy Thiệp đă khiến cả dân tộc phải nh́n lại ḿnh (ư của Nguyên Ngọc). Phạm Thị Hoài, người phụ nữ đă trả lời cho văn giới và bạn đọc về cách viết tiểu thuyết cũng như cách ứng xử với những giá trị ṃn cũ đă từng được coi là chuẩn mực của một thời. Đỗ Hoàng Diệu một lần nữa lại khơi lại khát vọng cởi trói c̣n dang dở ấy » (HTQD)

 

Cứ giả dụ, cô không có cái duyên phận liên lạc được với tờ Hợp Lưu, số phận nhà văn của cô có thể c̣n long đong, lận đận đận đến  bao giờ. Như cô đă trả lời phỏng vấn của Hợp Lưu: Một truyện ngắn cũng chẳng in cho tôi, ai dám in cho tôi cả cuốn sách. Người ta bảo tôi phải viết gọn gàng, sạch sẽ, xinh xắn, ấm áp th́ mới in được. Người ta đọc bản thảo mà cứ như đo đếm ṿng eo để chọn hoa hậu không bằng. Ngay cả «T́nh chuột », có đụng chạm nào đâu, người ta cũng bắt tôi phải rút ra khỏi tập truyện tôi định xuất bản. Thế th́ làm sao mà tôi vào Hội nhà văn được. Thôi, cứ thế này để được đi thi hoa hậu dài dài. Nhưng nói thật nhé, giả dụ khi tôi về già, ai đó khùng điên mời tôi vào Hội nhà văn, tôi cũng không vào đâu. V́ tôi không có tiền nộp hội phí mỗi năm và khi chết, tôi cũng không cần ai đọc điếu văn kính thưa, kính gửi. Đấy là c̣n chưa nói đến chuyện, chẳng may Nguyễn Huy Thiệp lại xếp tôi vào trong đa số các nhà văn Việt Nam vô học, lưu manh th́ bố mẹ tôi sẽ uất hận bao nhiêu năm thắt bụng cho con ăn học. C̣n đàn ông cũng chẳng ai dám cưới tôi làm vợ, ai mà chịu được vợ lưu manh (trích Hợp Lưu, số 79, trang 231)

 

Phải chăng v́ những lời phát biểu như trên đụng đến Hội nhà Vvn, nhất là truyện Bóng Đè mà các báo công an bị dị ứng nên mới có những bài viết của các ông Nguyễn Chí Hoan, Phúc Linh, Bùi Viết Thắng. Vấn đề là t́m hiểu xem các ông ấy viết theo chỉ thị của ai hơn là t́m hiểu xem các ông viết cái ǵ.

     

Cho đến khi nhà văn Đỗ Hoàng Diệu đă tạo được cho ḿnh chút danh phận ở hải ngoại, nhà văn Hồ Anh Thái đă tuyển truyện ngắn Bóng Đè vào tổng tập Văn Mới 2004-2005, rồi Nxb Đà Nẵng mới nghĩ đến việc cho xuất bản truyện của cô ở trong nước. Có chậm, nhưng c̣n hơn không.

 

Nhưng qua sự cố này, người ta có thể từ đó đánh giá được sự khác biệt sâu xa và căn bản giữa trong và ngoài nước. Bài học này của Đỗ Hoàng Diệu cho thấy bản chất sinh hoạt văn hoá trong và ngoài nước có những khác biệt nền tảng. Đó là cùng một ḍng văn học Việt Nam, nhưng chia làm hai nhánh: Nhánh có lănh đạo kiểm duyệt và nhánh không có chính sách kiểm duyệt. Một bên đa dạng, đủ kiểu, đủ sắc mầu. Một bên đồng phục, cùng một kiểu, cùng một mầu. Ngay cả trong trường hợp trong nước có những tranh căi, vẫn là thứ tranh căi với nhau mà không thể đụng tới đảng, tới chính quyền. Chỉ tranh căi trong những điều kiện đă được cho phép. Điều mà trong bài phỏng vấn Đỗ Hoàng Diệu cho rằng: cũng đôi ba lần ngây ngấy sốt v́ mấy bài tranh luận đánh nhau, chửi nhau, nhưng rồi cũng vèo qua trí nhớ như cơn gió (trích bài phỏng vấn Đỗ Hoàng Diệu, Hợp Lưu, số 79, trang 230)

2. Chuyện đáng nói thứ hai

Trong ngày xử án Saddam Hussein, Phát ngôn viên chính phủ, ông Leith Koubba đă tuyên bố như sau: La raison pour laquelle ce pays est dans un tel état est qu’un seul homme a volé la volonté de 27 millions de personnes pendant 35 ans (Cái lư do mà ngày nay xứ sở này ở trong một t́nh trạng như thế này là bởi v́ chỉ có một con người duy nhất đă cướp đi ư nguyện của 27 triệu dân trong ṿng 35 năm nay). Ta chỉ cần đổi lại một vài chữ như sau: Cái nước Việt Nam  này sở dĩ nó ở trong một t́nh trạng bết bát như ngày nay bởi v́ một lư do đơn giản là Đảng Cộng sản cầm quyền đă cướp đi ư nguyện của hơn 80 triệu dân trong ṿng hơn nửa thế kỷ nay. Nếu không có cái Đảng Cộng sản cầm quyền đó, đất nước chúng ta đâu đến nỗi ra nông nỗi này. Sau 20 năm đổi mới, từ 1986 đến nay, chúng ta vẫn tụt hậu về kinh tế mà mức cạnh tranh được xếp hàng thứ 81 trên 117 nước. Và theo Transparency International Corruption Perception Index 2005, Việt Nam đă bị xếp hạng 110 về tham nhũng hối lộ. Và hệ thống tham nhũng hối lộ như trên đe dọa trực tiếp đến sự sống c̣n của phát triển kinh tế. C̣n tham nhũng không thể nói tới phát triển.

 

Cứ nh́n vào những con số xếp hạng để đánh giá Việt Nam. Mà đừng nh́n, đừng nghe, đừng tin những điều người ta nói.

 

Chúng ta đă thua kém so với các nước láng giềng như Thái Lan, Phi Luật Tân, Mă Lai, Singapore v.v. Và nói như Jean Lacouture, người đă viết nhiều sách báo ủng hộ cuộc kháng chiến chống Pháp như cuốn Hồ Chí Minh, 1977; La fin d!une guerre (Indochine 1954), 1960; Le Viet Nam entre deux paix, 1965 và Việt Nam, voyage à travers une victoire, 1976 đă phải thú nhận như sau: Lănh đạo Hànội đă thực hiện một chính sách chiếm đóng chứ không phải giải phóng miền Nam và ông đă gọi cuộc chiếm đóng đó là auto-colonisation, tự thực dân hóa chính nước ḿnh. Đó là một thứ thực dân bản xứ tồi tệ chả thua ǵ thực dân thời thuộc địa. Sự tự thực dân hoá chính ḿnh bằng cách tự coi đất nước này là của riêng Đảng Cộng sản. Lư thuyết, đường lối là đảng, trí tuệ là đảng, lănh đạo cũng là đảng, cai trị cũng là đảng. Thế giới của những người anh hùng, những nhà lănh đạo và những nhà cách mạng.  Phần c̣n lại là người dân. Họ chẳng khác ǵ đám dân bị trị dưới thời thực dân. Họ bị khai thác, bị đè nén trấn áp. Họ chỉ biết cúi đầu vâng phục.

 

Báo chí trở hành công cụ của guồng máy chính quyền và khẳng định nền tảng tư tưởng của đảng là chủ nghĩa Mác Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Điều mà trước đây đă gần 20 năm, giáo sư Lư Chánh Trung đă cảnh báo và gọi một cách mỉa mai việc giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như chủ nghĩa Mác là: Về một môn học mà thày không muốn dạy và tṛ không muốn học. (Tựa đề bài viết của Lư Chánh Trung đang trên tờ Tuổi Trẻ, chủ nhật, 13.11.1988. Cũng là tựa đề một bài viết của  tác giả: Về một môn học mà thầy không muốn dạy, tṛ không muốn học). Đó là môt nền giáo dục vẹt, dạy người ta biết bợ đỡ những điều thật ra là tầm thường.

 

Quả thật đúng vậy. Người Cộng sản đă cai trị đất nước này như những chủ nhân ông bằng bàn tay sắt, độc đoán và toàn trị.

 

Về phạm vi báo chí, sách vở in ấn. Theo phúc tŕnh của tổ chức kư giả không biên giới phúc tŕnh hằng năm về tự do báo chí. Việt Nam bị xếp hạng thứ 158, nước Tầu 159, Bắc Hàn hạng chót 167. Trong khi Nam Hàn hạng 34. Một độc giả Nguyễn Lê ở Sài G̣n viết cho đài BBC như sau: «Tôi nghĩ Việt Nam nên được xếp thứ 3 từ dưới lên trên th́ chính xác hơn. Ông Đỗ Quỹ Doăn, như mọi cán bộ Việt Nam khác đă nói lấy được, bất chấp sự thực. Talawas mà không bị ngăn ư thưa ông». Một độc giả khác, ông Hoàng Tín ở Hà Nội viết: «Tự do báo chí kiểu ǵ khi mọi tờ báo phát hành ra th́ đều phải qua tay Đảng kiểm duyệt. Internet với các trang nói về chính trị mà không do Đảng xây dựng th́ bị vô số bức tường lửa chặn đứng. Con người có hai lỗ tai mà cứ phải nghe thông tin từ một luồng th́ c̣n đâu là khách quan.  Với cái thông tin một luồng xa  xả đó th́ làm cho không ít người mê muội”

 

Xét như trên th́ 3 nước cộng sản Á châu chia nhau xếp vào 10 hạng áp chót của những nước mà quyền tự do báo chí đă không có. Điều đó rơ ràng như thế mà ông Thứ Trưởng Đỗ Quư Doăn không chịu hiểu, nhất định căi chày, căi cối lấy được. Theo Worlwide Press Freedom Index, 2005 những nước như Afghanistan xếp hạng thứ 125, Ả rập Saudi xếp thứ 154, Lào xếp hạng 155, Việt Nam xếp hạng thứ 158 rồi đến Trung Hoa 159, Iran xếp thứ 164.

 

Chính v́ quyền tự do báo chí đă không hề có, chỗ đứng của nhà văn, người làm văn học nghệ thuật đă không được tôn trọng. Đỗ Hoàng Diệu nh́n nhận rằng thế hệ sau chiến tranh của cô chưa thoát khỏi sự khống chế của bộ máy chính trị đang vận hành bởi thế hệ chiến tranh, rằng mặc dù bề ngoài có vẻ cởi mở hơn, chính trị Việt Nam vẫn luôn canh chừng văn chương bằng cây gậy sắt. Trong thời kinh tế thị trường, nhiều cám dỗ, chỉ càng khiến các nhà văn có  lư do đua nhau chạy nhanh hơn vế phía củ cà rốt, để rồi khi đó ngậm củ cà rốt, họ chẳng c̣n phát ra ngôn ngữ đẹp đẽ của con người, chỉ toàn tiếng ú ớ. Đó là thứ văn chương thái giám vô vị (trích Cát Vy, Hợp Lưu, số 79). Lúc đó, viết lách chỉ là dùng ng̣i bút kiếm cơm, kiếm chức, kiếm quyền, kiếm luôn sự phỉ nhục mà lịch sử để lại. Và lũ nhà văn như những loài lươn bị nhốt trong ống, con quằn quại t́m lối thoát, con nằm im chịu giày xéo. Người bên ngoài nh́n vào thấy thương thay, nhưng ai dám đập bể cái ống để chúng tôi chui ra ngoài.

 

Lâu dần th́ họ làm quen với nỗi xỉ nhục và không c̣n thấy đó là điều xỉ nhục và chấp nhận những điều xỉ nhục đó như quy luật của cuộc sống. Nỗi xỉ nhục mới đầu đau nhức thành quen và cuối cùng trở thành tiêu chí hưởng thụ. Đó là một nền văn học hổ lốn nào danh, nào tiền bạc và cộng thêm những lời xu nịnh. Nhưng rồi mỗi ngày nỗi đau nhức, tủi nhục tan biến dần. Quy luật làm thế nào để sống c̣n đă lấn lướt tất cả. Giá trị tối ưu cuối cùng là miếng ăn như một thứ giá trị ngon miệng trong những bữa chè chén, nhậu nhẹt... Như trong bài phỏng vấn của talawas, Hoàng Ngọc Hiến thú nhận: Người ta lo cho đời sống của ḿnh, mà đời sống th́ nhiều truyện lắm: Họ có cho ḿnh đi nước ngoài không, rồi chuyện quyền lợi. Tuy vậy mà hội viên Hội nhà văn được một số quyền lợi. Năm ngoái, tôi cũng được 7 triệu. Ở Việt Nam bảy triệu không phải là dễ.

Hóa ra là như thế.

Nguyễn Huy Thiệp chửi Hội nhà văn tuyền những bọn vô học, lưu manh. Chửi th́ cứ chửi. Nhưng vẫn  không ra khỏi Hội nhà văn.  Bởi v́ đó là cái cần câu cơm của họ. Nhưng đó cũng là cái rọ nhốt lươn của chế độ. Những con lươn cứ tha hồ uốn éo, chuồn lách. Nhưng lươn vẫn là lươn. Nhà thơ lươn, nhà văn lươn, nhà phê b́nh lươn, nhà sử học lươn, nhà chính trị lươn, nhà giáo dục lươn, cán bộ lươn, người dân cuối cùng cũng lươn tuốt.

 

Như Nguyễn Tuân, khi vào Sài G̣n, cầm ly rượu, ngửa mặt lên trời, cười đến chảy nước mắt khám phá ra cái chân lư muôn đời là: sở dĩ ông tồn tại được cho đến ngày nay chỉ v́ khám phá ra cái sự thật là: biết sợ. Một thứ vô liêm sỉ khôn khéo, biết luồn lách như loài lươn trạch. Một thứ sách lược để tồn tại. Hăy tồn tại cái đă. Truyện khác hạ hồi phân giải. Nhà văn lươn là người biết sợ. Không là lươn biết sợ, không có cơ may tồn tại được.

 

Cũng chả có ǵ để trách họ. Trách cái rọ nhốt con lươn, ai trách con lươn làm ǵ. Đó là thân phận nhà văn như những con lươn trong xă hội chủ nghĩa. « Nếu không bị gậy sắt phang vào đầu th́ cũng chết bởi thị phi dè bỉu» (Trích bài viết Cát Vy, Hợp Lưu, số 79). 

 

Áp dụng vào trường hợp nhà văn nữ trẻ Đỗ Hoàng Diệu, ngay từ đầu khi cầm bút viết văn theo nghĩa chuyên nghiệp, truyện của cô đă không có chỗ để được đăng. Cô đă nhận thấy khá nhiều nhà văn nam nữ của Trung Quốc với những truyện t́nh rất mặn, thác loạn và điên cuồng, nhưng đă được dịch đăng ở trong nước như Vệ Tuệ, Cửu Đan, Mặc Ngôn v.v. Trong khi đó th́ như Cát Vy vẫn phải tự nhủ ḿnh rằng: Cứ viết đi, không in được th́ cất, chờ thời, thể nào chẳng đến lúc. Hỡi ôi, biết đến ngày nào con lươn chui ra được khỏi ống mà chờ dợi. Quậy đạp măi rồi tàn hơi mà chết sớm. Trong giấc mơ, tôi là một nhà văn thèm được điên cuồng như Vệ Tuệ mà không bị móc mắt chặt chân» (trích Cát Vy, Hợp Lưu, số 79).

 

Giấc mơ đă không thành hiện thực. Tập truyện Bóng Đè của cô đă bị móc mắt chặt chân mất ba truyện. Đó là T́nh chuột, truyện đầu tay của cô gửi đến Hợp Lưu. Cô Gái Điếm và 5 người đàn ông và cuối cùng là Những Sợi Tóc Mầu Tang Lễ. Người viết đă khổ công đọc đi đọc lại ba truyện trên để ḍ t́m xem v́ lư do ǵ chúng đă bị kiểm duyệt cắt bỏ. Đành chịu. Không hiểu được lư do. Hăy lấy truyện T́nh Chuột xem sao. Câu truyện kể về một mối t́nh giữa một chuyên viên ở hải ngoại và cô gái Hà Nội. V́ trục trặc công việc, người yêu của cô gái ở hải ngoại không thể về đúng hẹn lo việc cưới hỏi. Cô gái muốn được đi sớm nóng ḷng nên hối lộ bọn cán bộ và hết đứa nọ đứa kia đă thay nhau ngủ với cô.

 

 «Kinh tế thị trường mà, đâu ai cho không ai cái ǵ. Em ngủ với anh, anh giúp làm giấy tờ cho em đi gặp cái thằng Việt kiều hèn yếu của em. Dù em không yêu anh, em miễn cưỡng nằm phía dưới anh nhưng anh quá sung sướn, thỏa măn tột thỏa măn khi làm t́nh với em.  Anh thương em anh giúp em chứ đâu xô em vào ngơ bí. Em đă làm t́nh với anh rồi th́ với bạn anh cũng vậy mà thôi. Hơn nữa mấy người ấy có thêm quyền kư giấy tờ cho em toại nguyện giấc mộng của ḿnh Vy ạ.  Em chiều họ đi... Nhưng bây giờ tất cả đă lơa lồ. Ư định lơa lồ, thân xác lơa lồ, cuộc đổi chác cũng lơa lồ… Thế mà không đầy năm tiếng sau, nó chỉ c̣n là miếng thịt heo khô. Em hủy hoại chính em, hủy hoại tất cả... Cuộc sống bao giờ chẳng có giá... Điều cuối cùng anh muốn nói với em là em thực sự ngây thơ cô gái bé bỏng ạ. Sự ngây thơ của em làm anh cười phá lên. Nhưng anh có vui khi anh cười hay không th́ nắm thuốc chuột em uống đêm qua không trả lời được đâu Vy ơi. Đáng ra chính em phải trả lời câu hỏi ấy cho anh th́ em lại ra đi. Tại sao em tự tử Vy ơi»

 

Điều ǵ trong đoạn văn trên đă là cái cớ để kiểm duyệt cắt bỏ truyện ngắn này. T́nh dục bạo trợn lơa lồ hay lối đổi chác lơa lồ khốn nạn của mấy gă quan chức cán bộ. Hay cái việc tự tử bằng thuốc chuột như một sự hủy diệt tất cả. Huỷ hoại chính em và hủy hoại tất cả. Thật khó mà biết được thâm ư của kẻ đại diện cho chủ để làm công việc móc mắt chặt chân. Chỉ biết rằng truyện đă bị cắt. Có thể chỉ để chứng tỏ một quyền uy. Có thể để huyễn tượng hóa về một xă hội chỉ toàn là anh hùng lư tưởng và cao đẹp. Điều mà nhà nước cộng sản hănh diện cũng là điều tủi hổ nhất cho xă hội Việt Nam v́ nh́n đâu, chỗ nào cũng chỉ thấy những anh hùng. Mà thực tế là một xă hội trên đà tụt dốc về đạo đức. Hay có thể muốn dẹp từ trong trứng nước một mầm mống nổi lọan chối từ toàn bộ di sản thối nát của cả chế độ bằng cái chết của chính ḿnh, hủy hoại chính ḿnh và phủ nhận luôn cái chế độ ấy.

 

Phải chăng viết bạo trợn như thế nên trong tờ An Ninh Thủ Đô, tác giả Bùi Viết Thắng mới không ḱm được nỗi tức giận nên mới cho rằng Đỗ Hoàng Diệu đă tự do đến mức không thể tự do hơn được nữa và cho rằng Đỗ Hoàng Diệu bắn đại bác vào quá khứ chứ không c̣n là súng lục nữa.

 

Điều mà ta phải nhận rằng, Đỗ Hoàng Diệu có cái liều lĩnh, bạo trợn, thách thức hơn những nhà văn như Phan Huyền Thư, Phan Thị Vàng Anh, Nguyễn Thị Thu Huệ, Y Ban và Vơ Thị Hảo cộng lại. Phải chăng Đỗ Hoàng Diệu muốn đưa một thông điệp mới, một tín hiệu mới về một cảnh báo về cái xă hội mà cô phải từng ngày đối mặt. Những Bùi Diễm Âu, Ấu Tím, Lê Minh Hà, Phạm Hải Anh, Mạch Nha, Đặng Mai Lan, văn chương của họ êm đềm phẳng lặng quá. Trong khi đó th́ hiện thực đất nước, bản thân xă hội Việt Nam là những nguyên liệu khổng lồ mặc sức nhà văn tung bút, khai thác. Không đâu dễ bằng viết văn ở Việt nam, v́ thực trạng nguyên liệu viết quá đỗi dồi dào phong phú. Vốn, nguyên liệu ṛng của nhà văn có thể không thiếu. Nhưng cũng không đâu khó bằng viết văn ở Việt Nam theo nghĩa viết thật thà, viết trung thực v́ phải đối đầu với một ḍng nước đục chuyên viết phải đạo, xu nịnh. Tự hỏi xem, những  nhà văn trong cái Hội nhà văn đó đă viết được ǵ, đă múc và lấy ra được ǵ từ những nguyên liệu đó. Cùng lắm viết được rời rạc dăm câu thơ chưa rơ nghĩa, hay vài ba truyện ngắn kháy khắc tủn mủn... như nhận xét của Cát Vy.

 

Đỗ Hoàng Diệu đă muốn làm được một điều ǵ hơn thế nữa. Viết như một trả giá, đ̣i một  món nợ tinh thần mà xă hội ấy, lịch sử ấy đă một thời lừa dối, phỉnh gạt. Chính ước muốn viết lột trần xă hội, đánh tụt giá những điều phô trương phỉnh gạt, trả lại cho nó cái mẩu số chung là sự Canh chừng và tước đoạt tinh thần đă là cái cớ cho sự truy chụp hiện nay.

 

Có ǵ để mà thắc mắc và lạ lùng. Và nói như Hoàng Ngọc Hiến nhắc nhắc đi  nhắc lại nhiều lần trong bài phỏng vấn  trên talawas câu: Cái nước ḿnh nó thế! Buồn cười lắm! Cái  nước ḿnh nó như thế. Như thế là như thế nào. Đó là lối nói chấp nhận, cúi đầu, bầy tỏ sự bất lực. Nhưng làm sao buồn cười lắm được. Phải biến những đ́ều buồn cười lắm thành điều không cười được đến phẫn nộ. Như một tố cáo. Hay như một đ̣i nợ.

 

Nhưng chẳng hiểu những người như kẻ viết bài này có thể cười được không. Cười thế nào được. Viết để đ̣i nhà nước Việt Nam phải trả lại những quyền tự do căn bản của con người. Tôi nhất định không cười.

 

Hăy trả cho nhà văn cái quyền được tự do suy nghĩ, tự do viết.

 

Lối phê b́nh Bề Hội Đồng chỉ thấy ở Việt Nam hay tại các nước có chế độ độc tài toàn trị dùng bạo lực trấn áp, ngăn chặn, bôi nhọ, trùy dập, đánh cho tơi bời hoa lá. Một lần nữa, hăy trả cho nhà văn cái quyền được tự do suy nghĩ, tự do viết.

 

Để chấm dứt bài viết, xin lấy lại một đọan văn trích dẫn trong bài viết của tác giả Đinh Từ Thức, trích lại trong «Tạp chí thông tin công tác tư tưởng chính trị lư luận» như sau :

 

Để công tác tuyên truyền có hiệu quả, cần hiện đại hoá  các phương tiện, công cụ để vô hiệu hóa các đài phát thanh của địch tiến hành chiến tranh tâm lư phát vào ta, tạo dựng được bức tường lửa để hạn chế các tài liệu trên mạng Internet có nội dung, nhất là vu khống xuyên tạc ta vi phạm dân chủ, nhân quyền, phủ sóng những vùng lơm về phát thanh, tuyên truyền ở vùng sâu, vùng xa… để đồng bào hiểu rơ chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước ta  và không tin vào những lời dối trá, mị dân của các thế lực thù địch (đề nghị thứ 9 của Tiến sĩ Bùi Thế Đức trong bài viết của ông Đinh Từ Thức, trích lại trên talawas ).

 

Một thái độ, chủ trương như thế, mở cửa một mặt, đóng cửa mặt khác sẽ tái diễn lại t́nh trạng 150 năm trước, trong khi Nhật mở cửa, đón gió Tây phương. Ta đóng cửa bế quan toả cảng. Đất nước ch́m ngập trong đêm tối mây mù của ḷng tự trọng cuồng vĩ và sự dốt nát.

 

Bây giờ các ông quan cán bộ phong kiến lại dẫm chân lên những sai lầm của các ông vua phong kiến triều Nguyễn trước đây. Nghĩ đến sai lầm của thứ lịch sử tái diễn lại này mà thấy khủng khiếp, lo sợ cho tương lai đất nước sẽ lại tụt hậu một lần nữa.

 

Truyện truy chụp nhà văn Đỗ Hoàng Diệu cũng nằm trong đường lối này. Kẻ nào không nói cùng ngôn ngữ với ta tức nhiên là kẻ địch cần ngăn chặn, triệt hạ. Xin hăy biết lắng nghe những tiếng nói lạ, tiếng nói bất đồng, bởi v́ nó chỉ chứng ra  sự chân thật theo nghĩa lời thật mất ḷng.

 

Tôi tự hỏi bảng chỉ đường đất nước sẽ chỉ về hướng nào, nếu ta cứ tiếp tục t́m cách ngăn chặn, đánh phá những nhà văn, nhà thơ muốn được tự do lên tiếng, tự do phát biểu và tự do viết.

© 2005 talawas