Kư sự

CÚNG Đ̀NH, CÚNG MIẾU

 

PHẠM NGA ghi

 

 

Đáo lệ hằng năm, cứ  sau cái “tháng Giêng là tháng ăn chơi” ṛn ră với nào là Tết Nguyên đán, Tết Nguyên tiêu, nào là vía Bà Thiên Hậu…, qua tháng Hai ÂL th́ thiên hạ lại nô nức đi dự hai lễ hội dân gian lớn nhất ở toàn vùng Nam bộ, là vía Bà Chúa Xứ ở Châu Đốc và vía Dinh Cô ở Long Hải. Ở cấp vùng, miển là thế, c̣n ở cấp phường, xă nhỏ bé hơn th́ rơ ràng  là không khí lễ hội, cúng kiếng cũng không hề kém phần rộn rịp với các kỳ cúng đ́nh, cúng miếu.

VÍA KỲ YÊN, CÚNG ÔNG, CÚNG BÀ…

Xưa nay, theo tập tục cổ truyền VN th́ chùa là nơi thờ Phật  và đ́nh, miếu (hay miễu) dành để thờ thần. Rồi theo kiểu thờ  “quần tiên, chư thần”, ở ngôi đ́nh, cỗ miếu nào cũng có nhiều bệ thờ, trang thờ để thờ cho đầy đủ từ Thành hoàng, Phật mẫu, Quan Thánh đế, Ngũ Hành nương nương, Linh Sơn thánh mẫu cho đến Thổ Địa, Tài Thần, Táo công, Tiền hiền, Hậu hiền.v.v… Từ tín ngưỡng phồn tạp này, các thế hệ dân VN tiếp nối nhau tạo thành một nền “vǎn hoá đ́nh” có tính đa dạng, “siêu thần” , có mặt các mẫu h́nh thờ phượng của cả ba tôn giáo Khổng-Lăo-Phật. Do đó, hằng năm ở mỗi đ́nh, miếu luôn có nhiều kỳ vía, hết vía Ông (các nam thần) lại vía Bà (các nữ tiên) và lễ vía “siêu thần”, quan trọng nhất đối với tất cả mọi nơi chính là lễ kỳ yên (hay kỳ an, tức cầu cho quốc thái dân an).

Ở những ngôi đ́nh lớn, nổi tiếng ở đất Sài G̣n xưa nay, như đ́nh Minh Hương (ở quận 5), đ́nh Phong Phú  (quận 9), đ́nh Phú Nhuận, đ́nh An Phú (quận 12).v.v…,  lễ kỳ yên được tổ chức rất “nổi đ́nh nổi đám” v́ thường thu hút được rất đông khách thập phương đổ về. C̣n với những ngôi đ́nh, miếu nhỏ, do khách dự lễ chỉ bó hẹp là dân địa phương nên qui mô tổ chức cúng kỳ yên và vía các thần không hơn kém nhau nhiều lắm. Như ở đ́nh An Hội (quận G̣ Vấp), những rạp che, giàn giáo đă được dọn dẹp sau kỳ cúng Ông (Quan Thánh) vào ngày 13 và cúng Bà ( Chúa Ngọc nương nương) ngày 15 tháng Giêng ÂL, nay lại được dựng lại để sử dụng cho lễ vía kỳ yên vào đầu tháng Hai ÂL này.

LỄ, TẾ THEO TẬP TỤC CỔ TRUYỀN

Tuy không nguy nga, đồ sộ, nhưng đ́nh An Hội vẫn hội đủ những nét đặc trưng của kiểu đ́nh làng VN xưa với mái lợp ngói âm dương thật cổ kính. Vừa thô mộc vừa  tỉ mỉ, những người thợ thủ công, chạm khắc vô danh - xuất thân từ đám nông dân đất Gia Định xưa -  đă trang trí khắp trong, ngoài đ́nh vừa bằng những h́nh ảnh gần gũi với cuộc sống thôn dă (như hoa lá, cây kiểng, chim thú), vừa với h́nh tứ linh (long, ly, quy, phượng) tức những con vật huyền thoại.  Bước vào chánh điện trong đ́nh, khách thấy ngay một cái khám thờ nhỏ có lọng che, dùng để thờ sắc thần vua ban, hai bên là hai giá ngũ bộ (năm loại binh khí). Ở bái đường ( nơi trải chiếu làm lễ), bên phải có giá treo trống, bên trái có giá treo chiêng, ở giữa có tấm bảng lớn đề danh hiệu của đ́nh.

Ở phía sau bái đường lại có một cái khám thờ khác đề một chữ “Thần” to lớn, chính là nơi dâng lễ vật tế tự. Theo tục xưa th́  lễ vật chính để tế thần là cỗ tam sinh (trâu, ḅ, dê hoặc lợn) vốn là những sản phẩm nông nghiệp, nhưng ngày nay được châm chế, chỉ c̣n là một chú heo hơi được cạo lông sạch sẽ nằm cạnh những mâm heo quay tiến cúng, kèm theo khay rượu, các mâm xôi, bánh, ngũ quả (năm loại trái cây).

Đứng vào các vị trí riêng, ban tế - mặc áo thụng xanh hoặc đỏ - gồm các vị: chánh niệm hương, chánh tế, bồi tế, chủ xướng, đông hiến, tây hiến, và các chấp sự lo việc tiếp nhang đèn, gơ trống, đánh chiêng. v.v…

Khởi chinh cổ!”, vị chủ xướng – giữ vai tṛ như MC trong các buổi lễ ngày nay – hô lớn vào micro, cho trống, chiêng đánh lên ba hồi để mở đầu buổi tế…

Nh́n chung, do tục xưa để lại, diễn tiến của một buổi tế ở ngôi đ́nh nào cũng khá giống nhau. Cũng chủ xướng hô lên cúc cung (ṿng tay đưa thẳng trước ngực), bái (xá, vái), phủ phục (qú xuống, cúi đầu, tay chạm đất, lạy), b́nh thân (hai tay chống gối, đứng lên), cho ban tế bái lạy, dâng rượu, dâng trà, đọc văn tế.v.v…Cũng ban nhạc sanh thổi kèn lá, kéo đàn c̣, nhưng ngày nay thường có thêm nhạc công chơi ghi-ta điện tử.

Trong mọi buổi tế, nghi thức sống động, đẹp mắt nhất  là học tṛ lễ (ngoài Trung gọi là đi điện), Đó là hai nhóm tả, hữu (từ 2 - 4 người) mặc áo xanh ( hoặc vàng)  đội măo mang hia, dẫn đầu mỗi nhóm là một tế quan mặc đồ vơ tướng. Mỗi lượt đi điện từ trước chánh điện đến bái đường, hai nhóm tế bưng chân đèn cầy, khay rượu hay hộp trầm hương. Trong tiếng trống nhạc inh ỏi, họ co chân bước tới theo từng nhịp đỉnh đạc, khoan thai, Đến bái đường, tế quan trao phẩm vật cho vị chủ tế đặt lên bàn thờ rồi cùng bái lạy.

Học tṛ lễ thường là do các nhóm tế chuyên nghiệp được thuê biểu diễn trong chính lễ. Riêng tại các đ́nh, miếu mà dân chúng gọi tắt là miếu Bà, chùa Bà – chẳng hạn như miếu Bà Bửu Thọ ở gần Ngă năm Gia Định - học tṛ lễ bao giờ cũng có nữ tài, y trang giống hệt các tiểu thư, tiên nữ trong tuồng cổ. Các nữ tài chỉ bước b́nh thường, không co chân, đá giáp như các ông tế quan.

ĐÔNG NHƯ COI HÁT Đ̀NH

Bao giờ cũng dài thậm thượt là cái bài văn (văn tế) do vị chánh tế  đọc ê a, ngắt ngứ. Được viết bằng tiếng Hán Việt (có chen vài tiếng nôm, như:  giai qú, khởi chiêng), bài tế chào mừng, khấn cầu cả một danh sách dài những thần linh các nơi, từ bậc cao như  Ngọc hoàng, Phật mẫu, Quan thánh, Phước đức chánh thần, đến bậc thấp như Tiền hiền khai khẩn, Hậu hiền khai cơ, Bạch mă thái giám, Đông trù táo phủ, các thần Ngũ phương -Ngũ thổ -Ngũ cốc, kể cả các anh hùng liệt sĩ, đồng bào tử nạn và thập loại cô hồn.

Không chờ bài tế kết thúc để vị chủ xướng sung sướng hô to “lễ tất!”, quan khách đă ngồi đầy các bàn ngoài sân đ́nh. Ngoài trà nước, các món chiêu đăi cũng đơn sơ, như: xôi, bún cà ri, rau sống, đồ xào, thịt nướng.v.v…

Và, đúng là do bản sắc nông thôn Nam bộ được lưu truyền bền bĩ trong tục cúng đ́nh, tiếp khách là có món mắm sặc (để nguyên con) ăn với thịt luộc và rượu đế luôn luôn là món uống chủ đạo trong mọi bữa cúng đ́nh, cúng miếu.

Trong lúc ban trị sự, các hội viên và quan khách khề khà, tṛ chuyện mưa nắng th́ bà con trong phường – đông nhất là đám con nít chộn rộn – cũng đă chiếm hết chỗ trước cái sân khấu dả chiến để xem nhóm nghệ sĩ Kim Dung hát tuồng “Chung Vô Diệm”.

Hể cúng đ́nh là có hát bội cho bà con xem miễn phí. Như hôm mùng 2 tháng Hai ÂL, đ́nh Phước Đức, c̣n gọi là miếu Ông Địa (phường 3, quận G̣ Vấp) tổ chức cúng kỳ yên hai ngày liền, có tới bốn xuất diễn của nhóm hát chầu Bạch Hoa Phượng. “Chơi sang” như vậy là nhờ trong ban trị sự đ́nh có một số hội viên vốn là các chủ tiệm vàng, thợ kim hoàn làm ăn ở khu vực Bà Chiểu - G̣ Vấp -Thị Nghè.  Ngoài việc đóng góp hậu hĩ, số hội viên giàu có này c̣n hùn nhau dựng trong sân đ́nh một nhà  thờ vị tổ của ngành kim hoàn thật khang trang, hể cúng tổ là cũng đầy đủ heo hơi, heo quay, nhạc sanh, học tṛ lễ..v.v…