Qua ba nước Mỹ châu la tinh,

thử tìm định hướng mới cho đa dạng nông nghiệp Việt Nam khỏi vòng kiềm tỏa lúa gạo

bài II

                                                                                                           Bài học tăng xuất khẩu trái bơ Mexico (Mễ Tây Cơ)

                                                                                                  G S Tôn Thất Trình

Một dòng thác chảy trái bơ (avocado, avocat) Mexico tràn ngập Hoa Kỳ năm nay, thể tích vượt hai lần năm ngóai. Lý do ? Các nhà vườn trồng cây bơ cuối cùng đã được phép nhảy xô vào thị trường Hoa Kỳ,  không bị chút nào cản trở, sau gần 80 chục năm bị rào cản, cấm ngăn.  Nhiều nhà máy đóng hộp đã phải làm thêm nhiều ca (multiple shifts)  đề thỏa mãn mức cầu trái bơ của dân Hoa Kỳ. Mức cầu này tăng khỏang 15% một năm. Perez một đồng chủ nhân nhà máy vô hộp trái bơ  Công ty Xuất khẩu Trái Bơ-  Avocado Export Co., bị các hàng cây bơ cao che mất nhà máy bé nhỏ, nói là doanh vụ công ty chưa bao giờ tốt đẹp như thế cả . Perez tin tưởng là tình trạng này  sẽ kéo dài, cho nên đã  thuê thêm 20 nhân công  năm nay và đã đầu tư 4 triệu đô la Mỹ về một hệ thống sàng lọc bằng computer, hầu vô hộp hữu hiệu hơn nhãn hiệu trái bơ Senor Avo của hảng. Điều giúp tăng gia xuất khẩu trái bơ là việc bải bỏ các rào cản thương mãi và cấm vận y tế vệ sinh, đã làm cho trái bơ Mexico không được phép vào Hoa Kỳ gần như suốt thế kỹ vừa qua. Nâng đẩy lên cao này cũng là nhờ mức tiêu thụ trái bơ tăng trưởng mạnh mẽ một cách đáng ngạc nhiên ở Hoa Kỳ. Chiếu theo Ủy Ban Trái Bơ Ca Li căn cứ tại thị trấn Irvine năm 2005, mức tiêu thụ trái bơ ở Hoa Kỳ sẽ đạt 400 000 tấn, tăng 80% so với mức tiêu thụ năm 2000.  Tiêu thụ Guacamole (KHPT đã đăng vụ làm tương hay " phó mát " trái bơ gọi là guacamole - nước ta có thể dùng guacamole quét bánh mì, bánh tráng hay bánh đa nướng ...) nay  đã thành một thức ăn dòng chánh, theo John Louhridge, phó chủ tịch Coral Gable, Công ty Del Monte Fresh Produce Co. căn cứ tại bang Florida, hảng khổng lồ buôn sĩ đã mua 90% trái bơ hảng Perez và phấn phối khắp Hoa Kỳ.  Tăng trưởng là nhờ những ảnh hưởng tốt đẹp cho sức khỏe, dân Mexico di cư vào Hoa Kỳ lập nghiệp đông đảo và chế độ ăn uống kiểu Mexico càng ngày càng phổ thông thêm ở Hoa Kỳ. (Chúng tôi cũng đã nhiều lần đề cao chế độ ăn uống kiểu Mỹ châu la tinh cho các vùng cao nước nhà.)  Cho nên Coral Gable đã trở thành công ty buôn sỉ trái bơ đứng hàng thứ hai, nhờ liên hệ mật thiết với vùng trồng nhiều bơ ở Mexico là Michoacan.  Xin nhắc lại là chúng tôi đã đề cao hơn 10 năm nay (xem sách triển vọng trái cây xuất khẩu xuất bản năm 1995, tái bản năm 2000 và sách trái cây vùng cao V. N. năm 2005) giá trị dinh dưỡng trái bơ chứa nhiều sinh tố A, B (thiamine) C ... cũng như chứa các amino acid  cân bằng lý tưởng cho sức khỏe con người. Những trái bơ sáp v.v... trồng ở châu thổ sông Cửu Long thường thuộc nhóm West Indian ( Antilles ), ít dầu và tương đối ngọt  hơn các giống khác là Mexican hay Guatemala, nên dùng làm nước bơ nghiền tươi margarita (như KHPT đã nhiều lần đề cập đến, trộn sửa tươi hay sửa đặc làm lạnh, thêm rượu mạnh hay không, như thể là một cốc ten - punch) . Còn những trái bơ loài lai Antilles và Guatemala hay Mexico, như Haas (trái tím), Fuerte (trái xanh) .v.v... , Trung tâm Long Định đã đem trồng thử ở Lâm Đồng - Đà Lạt thường chứa nhiều dầu, ít đường (ăn lạt nhách nhưng láng miệng như bơ sửa), thích hợp cho ai bị tiểu đường ăn. Chỉ những trái bơ nhiều dầu, ít đường mới xuất khẩu được. Dầu trái bơ lại rất dễ tiêu hóa, gồm các acid béo không bảo hòa như olêic và linolêic, chỉ có đôi chút acid béo bảo hòa là acid palmitic.

 Mexico đã nắm gần trọn phần tăng gia thị trường tiêu thụ trái bơ ở Hoa Kỳ.  Benjamin Grayeb Riuz, một nhà vườn trồng bơ ở Michoacan và hiện  là chủ tịch Hội nhà sản xuất và đóng hộp trái bơ của bang Michoacan, nói rằng: mức xuất khẩu trái bơ Mexico sẽ đạt  100 000 tấn năm nay, so với 42 832 tấn năm 2004. Như vậy Mexico sẽ đứng ngang hàng với Chi Lê ( Chili )  đã xuất cảng sang Hoa kỳ 100000 tấn trái bơ năm ngoái. Vùng đồi núi miền Tây bang Michoacan nay phủ đầy vườn bơ cũng như sống động mua bán trái bơ. Thành phố Uruapan đông 250 000 dân, trung tâm thần kinh doanh vụ này, không khác thành phố Ban Mê thuột về cà phê ở nước ta. Các hảng bán thiết bị, các đòan xe vận tải, các thanh tra y tế vệ sinh và các nhân công vườn bơ mọi người đều sung túc, thịnh vượng  trong một công nghệ nông nghiệp đổ vào nền kinh tế địa phương khỏang 400 triệu đô la Mỹ năm nay, tăng 50% so với 5 năm trước.  Số hảng  vô hộp trái bơ cũng tăng từ 12 cách đây 3 năm lên 23 năm nay.  Dấu hiệu thịnh vượng rỏ rệt khắp nơi, theo lời thị trưởng Marco Antonio Laguna. Điều này thấy ngay ở các khu thương xá,  số lượng xe hơi gia tăng ở đường phố, số nhà cửa xây cất thêm. Các dân Mexico thất nghiệp đổ xô về bang Michoacan từ các bang khác, quyến rủ vì tiền thuê mướn nhân công đã tăng 25% đến 33% trong vòng hai năm nay. Grayeb nói: Thị trường tốt đẹp hơn là chúng tôi tưởng, nhưng chúng tôi đã đầu tư nhiều thì giờ và tiền của, gíup thịnh vượng xảy ra.  Phần lớn cố gắng nhắm vào thuyết phục chức quyền Hoa Kỳ hạ bớt rào cản mà các nhà vườn Mexicô cho là bất công.  Đối với Mexico, khúc quanh là Thỏa hiệp  Thương mãi Tự do Bắc Mỹ- North American Free Trade Agreement năm 1994 có điều khỏan bỏ bớt dần dần các rào cản này. Tung vào thị trường đã dự liệu từ năm 1997, khi  các nhà vườn Michoacan được phép bán trái bơ, bốn tháng một năm ở 18 bang Hoa Kỳ. 31 tháng giêng năm 2005, các nhà vườn có quyền bán suốt năm ở 47 bang. Năm 2007, thị trường Hoa kỳ mở toang hòan tòan, khi  các bang California, Florida và Hawai cũng cho phép trái bơ vào. Trong lúc đó, các nhà vườn bơ Mexico đã phải chứng minhlà trái bơ họ sản xuất thật sự an tòan. Ngành trồng bơ tập trung ở miền Nam Ca Li, Hoa Kỳ, từ lâu nay vẫn cho là phải ngăn chặn nhập Mỹ  trái bơ Mexico, hầu chặn đứng lan tràn ruồi trái cây và các bệnh cây bơ.  Các nhà vườn Mexico đã vuợt qua lo ngại này, họ cho đơn giản chỉ là những rào cản thương mãi mục đích tránh cho nhà vườn Mỹ khỏi cạnh tranh với một sản phẩm giá thành thấp, bằng cách  theo dõi triệt để các kiểm sóat sâu bệnh tại các vườn bơ Michoacan (Còn nước ta đã làm gì chống lại ruồi trái cây đông phương Batrocera dorsalis và bệnh thối rễ Phytopthora cinnamomi v.v... quan trọng trên cây bơ ?). Những hảng vô hộp như Perez đã phải trả lương làm việc tòan thời gian cho một thanh tra kiểm dịch bộ Nông Nghiệp Hoa Kỳ tại nhà máy, chỉ để chứng minh là hảng Perez thõa mãn đúng các luật lệ y tế vệ sinh Hoa Kỳ.  Từ 60 nhà vườn được chứng nhận năm 1997, nay đã có 2500 nhà vườn bơ được chứng nhận cho phép chở bán vào Mỹ. Grayeb nói thêm là mỗi nhà vườn đã phải nhảy lọt qua thòng lọng của bộ nông nghiệp Hoa Kỳ, chứng minh là trái bơ Mexico không có tí nào nguy hiểm cả thảy. Dù cho thác lũ trái cây ngọai từ Mexico, Chi lê và nơi  khác đổ vào Mỹ, các nhà vườn  Ca li không có vẽ gì đau khổ. Giá cả và tổng số diện tích vườn vẫn y nguyên suốt thập niên qua. Valetta Weaver, trưởng ban tài chánh Ủy Ban Trái bơ Ca Li, nói là thị trường Hoa Kỳ đang còn chỗ để tăng trưởng, khi dân Mỹ không nguồn gốc Nam Mỹ -  non latino, hiện chỉ tiêu thụ 1/8 số lượng Avocado của dân Mỹ nguồn gốc Mexico, đuổi kịp. Grayeb, đồng ý là thị trường Hoa Kỳ  phải tiếp tục bành trướng.  Nhưng các thành viên của ông  hiện nhắm về một thị trường trinh nguyên. Đó là Trung quốc, một quốcgia có 1.3 tỉ dân, chưa biết trái bơ là gì, cũng như Nhật bổn cách đây vài chục nặm. Tại sao Việt Nam lại bỏ dỡ cơ hội này , trong khi thị trường Trung Quốc không khó khăn về kiểm dịch như Nhật Bổn và Việt Nam đã đi trước các nước Á Châu khác về thử nghiệm trái bơ từ thập niên 1960 , nhưng khảo cứu, khuyến nông ở Việt Nam còn quá bất cập .Năm nay Nhật bổn sẽ nhập khẩu 60 000 tấn trái bơ Michocoan và nhà vườn  Mexico không thấy lý do nào dân tiêu thụ Trung quốc lại không theo gương Nhật, sau khi  làm quen với trái cây thịt vàng kem này. Để nhập vào thị trường Trung Quốc,  ngành công nghệ trái bơ Michocoan vừa làm một chiến dịch thị trường  ở Trung Quốc tốn 250 000 đô la Mỹ, gồm cả việc chở một công ten nơ các hộp mẩu đến siêu thị Trung Quốc và gửi 4 nhân viên Hiệp hội đi học các lớp dạy quan thọai. Trong lúc đó, thì miền Tây bang Michocoan đang sung sướng với một thịnh vượng gồm việc đăng ký nhiều doanh vụ cấp môn bài  và giá đất vườn tăng lên ba lần trong vòng 3 năm qua.  Thị trưởng Uruapan, Laguna nói: Cách đây 10 năm, các nhà vườn  đã phải chặc bỏ cây bơ và để đất hoang  vì thị trường trái bơ rẽ mạt. Đáng lý ra họ phải trì chí, cố tâm duy trì vườn bơ. Như một số nhà vườn nước ta đã kiên trì chống thăng trầm nhiều năm qua với cà phê vối (robusta), với  hột điều, cây tiêu....lợi dụng lúc rớt giá, trồng hay tháp giống mới ở vườn cũ cao năng, cao phẩm hơn. Lẽ dĩ nhiên là chức quyền phải biết hổ trợ những cải tiến này cũng như mọi cải tiến khác về hạ tầng cơ sở sản xuất, bao bì, chế biến hậu sản xuất và cũng cố hay đề xướng thêm thị trường xuất khẩu sang Trung Quốc, sang Nhật, Đại Hàn, Đài Loan và nhiên hậu sang Âu Châu.